sina ante e lipu "kulupu pi ilo sona"

'''kulupu pi ilo sona''' li kulupu suli pi [[ilo sona]]. ilo tu li lon kulupu ilo ni la, ona li ken toki li ken pana e sona.

== tenpo pini ==
tenpo sike nanpa 1969 la, kulupu utala lawa pi [[ma Mewika]] li pali e {{nimi ijo|kulupu Apane|ARPANET}}. kulupu ni li linja e ilo sona pi {{nimi ijo|kulupu Pentakon|Pentagon}}, e ilo sona pi tomo sona pi ma Mewika.<ref>https://www.thoughtco.com/arpanet-the-worlds-first-internet-4072558 (toki Inli)</ref> tenpo pini kama la, ilo sona pi tomo sona ante li kama tawa kulupu Apane. tenpo sike nanpa 1973 la, tomo sona pi ma ante li kama tawa ona.

jan {{nimi ijo|Lope Kan|Robert Kahn}} en {{nimi ijo|jan Winton So|Vinton Cerf}} li pali e nasin pi toki ilo "TCP/IP".<ref>https://www.livinginternet.com/i/ii.htm (toki Inli)</ref> nasin ni la, ilo sona li ken toki tawa ilo sona ante. taso, ilo ala li lawa e ale. linja wan li pakala la, ilo sona li kepeken e linja ante. toki insa li ni: ma ante li pana e ilo moli suli tawa ilo sona suli wan la, kulupu li pakala ala.

tenpo sike nanpa 1983 la, ilo sona pi kulupu utala Mewika li weka tan kulupu Apane, li pali e {{nimi ijo|kulupu Mine|MILNET}} tan ni: kulupu utala Mewika li wile awen e sona ona.

tenpo sike nanpa 1990 la, pali Apane li pini. taso, kulupu Apane li awen, li kama pi ilo ale. kulupu ala li lawa e kulupu ni. kulupu ale li ken linja tawa ona.

[[sitelen musi tan kulupu pi ilo sona|sitelen musi]] li suli mute tawa kulupu pi ilo sona.

== nasin linja pi kulupu ilo ==
kama mute la, kulupu sona anu kulupu esun li ken linja e ilo sona tawa kulupu. nasin mute li lon:

* nasin pi linja kalama. linja kalama pi [[ilo toki]] li ken pana e kalama, e sona nanpa. ilo li ken pali e ni: o ante e sona nanpa tawa kalama, o pana e kalama tawa linja, o kama jo e kamala tan linja, o ante e ona tawa sona nanpa, o pana e ona tawa ilo sona. tenpo pini la, ilo sona mute li kepeken e nasin ni. taso, nasin ni li ken pana e sona lili lon tenpo wan. nasin ante li ken pana e sona mute. <!-- dial-up and also ADSL, I guess -->
* nasin pi linja sona. linja sona li ken pana e sona nanpa tawa ilo ante. <!-- Ethernet -->
* {{nimi ijo|nasin Wapa|Wi-Fi}} pi linja ala. ilo Wapa li ken pana e sona kepeken wawa kon. taso, ilo ni li wile lon ma poka pi ilo sona. <!-- Wi-Fi -->
* nasin pi ilo toki pi linja ala. kulupu pi ilo toki li ken pana e sona nanpa, li ken kama jo e sona nanpa kepeken wawa kon pi ilo toki. <!-- mobile connectivity -->

sin la, nasin ante li lon. kulupu jan li ken linja e ilo sona ona, li ken pali e kulupu sona. ilo wan anu ilo mute pi kulupu ni li linja tawa kulupu suli la, ale kulupu li ken linja tawa kulupu suli. <!-- mesh networking -->

== nasin toki pi kulupu ilo ==

nasin toki mute li lon kulupu ilo. ona li pali e pali ante, li pona tawa ijo ante. ni li nasin suli pi kulupu ilo: <!-- some fundamental protocols -->

* nasin "DNS" pi nimi nasin. kulupu ilo la, ilo sona ale li jo e {{nimi ijo|nanpa nasin Api|IP}}. taso, nanpa li ike tawa sona jan. nasin "DNS" la, ilo sona li ken jo e nimi nasin.

* nasin "HTTP" pi lipu kon. nasin ni la, ilo sona li ken pana e lipu kon tawa jan. lipu kon ni li ken jo e sitelen, e kalama, e sitelen tawa, e ilo lili. tenpo ni la, ilo kon mute li kepeken e nasin "HTTP" anu ante ona.

* lipu tawa linja (''email'') pi toki sitelen. ilo sona suli li ken pana e poki sitelen tawa jan. jan li ken pali e sitelen, e pana e ona tawa poki sitelen pi jan ante. nasin ni li tan nasin tu: nasin "SMTP" la, jan li ken pana e sitelen tawa jan ante. nasin "POP3" anu nasin "IMAP" la, jan li ken kama jo e sitelen tan jan ante.

* nasin "IRC" toki pi jan mute. jan li ken kama tawa tomo toki, li ken toki tawa jan ante.

sin la, kulupu li ken pali e nasin toki sin.

== toki pona la nimi pi kulupu ilo ==

toki pona la nimi mute li ken toki e kulupu ilo ni.

* ilo li lon kulupu la nimi li ken '''kulupu ilo''' li ken '''kulupu pi ilo sona'''.
* linja en kulupu li suli mute ala tawa toki la jan mute li toki e '''ilo''' taso, sama ni: ''mi toki tawa jan pi ma ante kepeken ilo.''
* nimi sin li lon tawa ijo ni: kulupu ijo li wan kepeken linja. ni li [[nimi:linluwi|'''linluwi''']]. jan li kepeken nimi ni lon tenpo mute ala.

[[Category:kulupu pi ilo sona]]
[[Category:ijo]]