sitelen Luno

tan lipu Wikipesija
Revision as of 2022-05-26T15:12:26 by Viklo (toki | ante) (mi pali e lipu)
(ante) ← Older revision | Latest revision (ante) | Newer revision → (ante)
Jump to navigation Jump to search

sitelen Luno (toki mama Kemani: *rūnō (wan), *rūnôz (mute)) li nasin sitelen. tenpo pini la toki pi kulupu toki Kemani li kepeken sitelen Luno. tenpo ante la sitelen Luno ante li lon. ma ante la sitelen Luno ante li lon. sitelen Luno pi sin ala en sitelen Luno sin en sitelen Luno Inli Lilan en sitelen Luno pi tenpo meso li lon.[1]

sitelen Luno pi sin ala

jan li kepeken sitelen Luno pi sin ala tan poka pi tenpo sike nanpa 100 tawa poka pi tenpo sike nanpa 700.[1]

sitelen pi sitelen Luno pi sin ala
sitelen nimi[1] sitelen Lasina kalama[1]
*fehu f /f/
*ūruz u /u/
*þurisaz (?) þ /θ/
*ansuz a /a/
*raiðō r /r/
*kauna (?) k /k/
*geƀō g /ɡ/ ([ɡ], [ɣ])
*wunjō w /w/
*haʒalaz h /h/ ([x], [h])
*nauðiz n /n/
*īsaz i /i/
*jāra j /j/
*ī(h)waz (?) æ[1], ẹ[2] /i(ː)/ (?)
*perþō (?) p /p/
*alʒiz (?) z /z/
*sōwilō s /s/
*tīwaz t /t/
*berkana b /b/ ([b], [β])
*ehwaz e /e/
*mannaz m /m/
*laʒuz l /l/
*ingwaz ŋ[1], ng[2] [(i)ŋ(ɡ)]
*ōþala/*ōþila o /o/
*daʒaz d /d/ ([d], [ð])

kulupi pi sitelen ale pi sitelen Luno la sitelen ᛈ li ken lon sinpin pi sitelen ᛇ kin (...ᛃᛈᛇᛉ...). sitelen ᛞ li ken lon sinpin pi sitelen ᛟ kin (...ᛜᛞᛟ).[1][2]

tenpo mute la jan li sitelen ala e sitelen "ᚾᛞ" e sitelen "ᛗᛒ" e sitelen "ᚾᚷ" e sitelen "ᛜᚷ". jan ni li sitelen e sitelen ᛞ taso e sitelen ᛒ taso e sitelen ᚷ taso.[1]

sitelen Luno sin

jan pi toki Nolon li kepeken sitelen Luno sin tan poka pi tenpo sike nanpa 700. sitelen Luno sin suli en sitelen Luno sin lili li lon. ken la sitelen Luno sin suli li tan ma Tansi. ken la sitelen Luno sin lili li tan ma Sensa tan ma Nosiki.[1]

sitelen Luno sin la jan li weka e sitelen tan sitelen Luno pi sin ala. jan li ante e sitelen. jan li sitelen e kalama mute kepeken sitelen wan.[2]

sitelen pi sitelen Luno sin
sitelen pi sitelen Luno sin suli sitelen pi sitelen Luno sin lili sitelen Lasina kalama[1]
f [f], [β]
u [u], [o], [y], [ø], [w]
þ [θ], [ð]
ã[1], ą[2] [ã]
r [r]
k [k], [ɡ], [ɣ], ([nk], [nɡ])
h [h], [x]
n [n]
i [i], [e]
a [a], [æ], [ɔ]
s [s]
t [t], [d], ([nt], [nd])
b [b], [p], ([mb], [mp])
m [m]
l [l]
ʀ [ʑ]

sitelen Luno pi palisa ala

sitelen Luno pi palisa ala li sitelen Luno sin li jo e palisa ala. sitelen pi sitelen Luno pi palisa ala li lon ma Esinlan lon ma Senlan lon ma Upilan lon ma Metepa lon ma tomo Peken.[1]

sitelen Luno Inli Lilan

jan pi ma Inli en jan pi ma Lilan li kepeken sitelen Luno Inli Lilan tan poka pi tenpo sike nanpa 450 tawa poka pi tenpo sike nanpa 1000.

sitelen pi sitelen Luno Inli Lilan
sitelen sitelen Lasina kalama
f /f/
u /u/
þ /θ/
o /o/
r /r/
c /c/
g /ɟ/
w /w/
h /h/
n /n/
i /i/
j /j/
ɨ[3] /i/, /j/, [ç], [x]
p /p/
x /ks/
s /s/
t /t/
b /b/
e /e/
m /m/
l /l/
ŋ /ŋ(ɡ)/
d /d/
œ /ø/
a /a/
æ /æ/
y /y/
ea[1], e͡a[3] /æa/

sitelen ᚣ en sitelen ᛠ li lon ma Lilan ala.[1]

tenpo lili la jan pi ma Inli li kepeken sitelen ni:

sitelen ante pi sitelen Luno pi ma Inli
sitelen sitelen Lasina kalama
[3] /ɡ/
k /k/
[3] /k/ (?)
j (?) /j/

sitelen Luno pi tenpo meso

sitelen Luno sin li kama ante tan poka pi tenpo sike nanpa 1000 tawa poka pi tenpo sike nanpa 1300. jan li wile e sitelen pi kalama pi ante lili la jan li pana e sike lili tawa sitelen. taso, kalama ni la jan li ken kepeken sitelen pi sike lili ala kin.[1]

sitelen pi sike lili
sitelen sitelen Lasina kalama pi tenpo mute kalama pi tenpo lili
y /y/, /ø/[1][2] /o/[1]
g [ɡ], [ɣ][1]
e /e/, /æ/[1][2] [j][1]
d /d/[1]
p /p/[1]
v /v/[1]
ð /ð/[1]
G[2] [ŋg][1]
N[2] (?)
L[2] (?)

tenpo open la jan li kepeken sitelen ᚤ kepeken sitelen ᚵ kepeken sitelen ᛂ. jan li kepeken sitelen ante ala pi sike lili.[1]

ma Kolan la jan li kepeken sitelen ᚶ kepeken sitelen ᛀ kepeken sitelen ᛛ. ma ante la jan li kepeken ona ala. sitelen ᚶ en sitelen ᛀ li lon kiwen wan taso.[1]

jan li kepeken sitelen ni kin[1]:

sitelen sin
sitelen sitelen Lasina kalama
p /p/[1]

ma Nosiki la kalama pi sitelen ᛦ li kama kalama /r/. taso, kalama pi sitelen ᚱ kin li kalama /r/ la jan li ante e kalama pi sitelen ᛦ. nimi pi sitelen ᛦ li kama nimi "Ýr" la kalama sin pi sitelen ᛦ li kalama /y/. jan pi ma Nosiki li kepeken kalama sin pi sitelen ᛦ la jan pi ma ante kin li ante e kalama pi sitelen ᛦ.[1]

sitelen Luno sin la kalama pi sitelen ᚬ en kalama pi sitelen ᚭ li kalama sama. sitelen Luno pi tenpo meso la kalama pi sitelen ᚮ en kalama pi sitelen ᚯ li kalama sama ala. sitelen Luno sin la kalama pi sitelen ᛆ en kalama pi sitelen ᛅ li kalama sama. sitelen Luno pi tenpo meso la kalama pi sitelen ᛆ en kalama pi sitelen ᛅ li kalama sama ala. tenpo lili la jan li kepeken sitelen ᚰ. kalama pi sitelen ᚰ li kalama /ɔ/. ma Okini la poka pi tenpo sike 1100 la kalama pi sitelen ᚯ li kalama /ɔ/. sitelen pi kalama /ø/ li jo e palisa tu wan.[1] (sitelen ni li lon kulupu sitelen Juniko ala.)

sitelen pi kalama sin
sitelen sitelen Lasina kalama
y /y/[1]
o /o/, /ɔ/[1]
ø /ø/, (tenpo lili la) /ɔ/[1]
a /a/[1]
æ /æ/[1]

taso, jan li toki e ni: sitelen pi sike lili en sitelen pi sike lili ala li sitelen sama. sitelen ᚮ en sitelen ᚯ li sitelen sama. sitelen ᛆ en sitelen ᛅ li sitelen sama. taso, kalama li ante.[1]

tenpo open ala la jan li toki e ni: sitelen ᛋ li sama sitelen S pi sitelen Lasina. sitelen ᛌ li sama sitelen C pi sitelen Lasina sama sitelen Z pi sitelen Lasina. taso, jan ale li toki ala e ijo sama. jan ante li toki e ni: sitelen ᛌ li sama sitelen S pi sitelen Lasina. sitelen ᛋ li sama sitelen C pi sitelen Lasina sama sitelen Z pi sitelen Lasina.[1]

tan sona

  1. 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 1.11 1.12 1.13 1.14 1.15 1.16 1.17 1.18 1.19 1.20 1.21 1.22 1.23 1.24 1.25 1.26 1.27 1.28 1.29 1.30 1.31 1.32 1.33 1.34 1.35 1.36 1.37 Barnes, Michael P. (2012). Runes: A Handbook. Woodbridge: Boydell. ISBN 9781843837787.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 Jansson, Sven B.F. (1984). Runinskrifter i Sverige (3 ed.). AWE/Gebers. ISBN 9120070306.
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 Page, R.I. (2006). An introduction to English runes (2 ed.). Woodbridge: Boydell. ISBN 9780851159461.