toki Mon

tan lipu Wikipesija
Jump to navigation Jump to search
toki Mon

Hmoob / 𖬌𖬣𖬵

kalama [m̥ɔ̃́]
ma ma Sonko
ma Wije
ma Tawi
ma Lajo
ma Mijama
kulupu toki Mon-Mijen
nasin sitelen sitelen Lasina
sitelen Pa A Mon
nanpa toki
ISO 639-3 hmn

toki Mon (toki Mon Ta: Hmoob [m̥ɔ̃́]) li kulupu toki pi kulupu jan Mon. ona la nasin pi ante lili li lon ma ante. ona li lon ma mute pi ma Asija pi open suno anpa. jan mute pi toki Mon li lon ma Mewika kin.

nasin ante[o ante | o ante e toki ilo]

nasin mute pi toki Mon li lon. ni li nasin tu wan:

  • toki Mon Ta (Hmoob Dawb, "toki Mon walo")
  • toki Mon Len (Moob Leeg, "toki Mon laso")
  • toki Mon To Sa (Hmongb Drout Raol, "toki Mon pi kulupu nena Tanasan")

toki Mon Ta en toki Mon Len li suli lon ma Mewika lon ma Lajo. toki Mon To Sa li suli lon ma Sonko.

kalama[o ante | o ante e toki ilo]

toki Mon la kalama mute en kule kalama mute li lon. toki Mon Ta anu toki Mon Len la kalama ni li ken lon sitelen Lasina li ken lon sitelen Pa A Mon. toki Mon To Sa la kalama ni li ken lon sitelen Lasina taso.

kalama pi uta open[o ante | o ante e toki ilo]

kalama wan
sinpin uta insa uta monsi uta
kon tan uta kon tan nena kon tan uta kon tan nena kon tan uta kon tan nena
sewi i ⟨i⟩

𖬂, 𖬃

ɨ ⟨w⟩

𖬘, 𖬙

u ⟨u⟩

𖬆, 𖬇

insa e ⟨e⟩

𖬈, 𖬉

ẽ~eŋ ⟨ee⟩

𖬀, 𖬁

anpa a ⟨a⟩

𖬖, 𖬗

ã~aŋ ⟨aa⟩

𖬚, 𖬛

ɔ ⟨o⟩

𖬒, 𖬓

ɔ̃~ɔŋ ⟨oo⟩

𖬌, 𖬍

kalama tu
kama monsi kama insa
ai ⟨ai⟩ ‎

𖬊, 𖬋

iə ⟨ia⟩

𖬔, 𖬕

aɨ ⟨aw⟩

𖬎, 𖬏

au ⟨au⟩

𖬄, 𖬅

uə ⟨ua⟩

𖬐, 𖬑

əw ⟨ou⟩

eβ ⟨eu⟩

kalama /ã~aŋ/ li lon ala toki Mon Ta. kalama /iə/ li lon toki Mon Ta taso. kalama /əw/ en kalama /eβ/ li lon toki Mon To Sa taso.

kalama /ɨ/ li sama kalama /i/ lon toki Mon To Sa. kalama /uə/ li kalama /wɒ/ lon toki Mon To Sa.

toki Mon To Sa la, nasin sitelen li ante lili. /ɔ̃~ɔŋ/ li ⟨ong⟩. /ã~aŋ/ li ⟨ang⟩. /ẽ~eŋ/ li ⟨eng⟩.

kalama pi uta pini[o ante | o ante e toki ilo]

kalama (toki Mon Ta, toki Mon Len)
selo kiwen palisa sike sewi kiwen sewi ko sike monsi lupa
poka ala poka poka ala poka
nena wawa ala m̥ ⟨hm⟩

𖬣𖬵

m̥ˡ ⟨hml⟩

𖬠𖬰

n̥ ⟨hn⟩‎

𖬩

ɲ̥ ⟨hny⟩

𖬣𖬰

wawa m ⟨m⟩

𖬦

mˡ ⟨ml⟩

𖬠

n ⟨n⟩

𖬬

ɲ ⟨ny⟩

𖬮𖬵

pini wawa ala kon lili p ⟨p⟩

𖬪𖬵

pˡ ⟨pl⟩

𖬟𖬵

t ⟨t⟩

𖬧𖬵

tˡ ⟨dl⟩

𖬭

ʈ ⟨r⟩

𖬡

c ⟨c⟩

𖬯

k ⟨k⟩ q ⟨q⟩

𖬦𖬵

kon mute pʰ ⟨ph⟩

𖬝𖬵

pˡʰ ⟨plh⟩‎

𖬪

tʰ ⟨th⟩

𖬟𖬰

tˡʰ ⟨dlh⟩‎

𖬭𖬴

ʈʰ ⟨rh⟩‎

𖬢𖬵

cʰ ⟨ch⟩

𖬧

kʰ ⟨kh⟩

𖬩𖬰

qʰ ⟨qh⟩

𖬣

wawa kon lili d ⟨d⟩

𖬞𖬰

kon mute dʱ ⟨dh⟩

𖬞𖬵

nena kon lili ᵐb ⟨np⟩

𖬨𖬵

ᵐbˡ ⟨npl⟩

𖬫𖬰

ⁿd ⟨nt⟩

𖬩𖬵

ⁿdˡ ⟨ndl⟩

𖬭𖬰

ᶯɖ ⟨nr⟩

𖬜𖬰

ᶮɟ ⟨nc⟩

𖬤𖬰

ᵑɡ ⟨nk⟩

𖬢

ᶰɢ ⟨nq⟩

𖬬𖬰

kon mute ᵐbʰ ⟨nph⟩

𖬡𖬰

ᵐbˡʰ ⟨nplh⟩

𖬡𖬵

ⁿdʰ ⟨nth⟩‎

𖬫

ⁿdˡʰ ⟨ndlh⟩‎

𖬭𖬵

ᶯɖʰ ⟨nrh⟩‎

𖬨𖬰

ᶮɟʰ ⟨nch⟩

𖬨

ᵑgʰ ⟨nkh⟩‎

𖬫𖬵

ᶰɢʰ ⟨nqh⟩

𖬬𖬵

pini pana kon lili nena ala ts ⟨tx⟩

𖬯𖬵

tʂ ⟨ts⟩

𖬝𖬰

nena ⁿdz ⟨ntx⟩

𖬢𖬰

ᶯdʐ ⟨nts⟩

𖬝

kon mute nena ala tsʰ ⟨txh⟩

𖬦𖬰

tʂʰ ⟨tsh⟩

𖬪𖬰

nena ⁿdzʰ ⟨ntxh⟩‎

𖬥𖬵

ᶯdʐʰ ⟨ntsh⟩

𖬯𖬰

kon wawa ala f ⟨f⟩

𖬜𖬵

s ⟨x⟩

𖬮

l̥ ⟨hl⟩‎

𖬥

ʂ ⟨s⟩

𖬤𖬵

ɕ ~ ç ⟨xy⟩

𖬧𖬰

h ⟨h⟩

𖬟

wawa v ⟨v⟩‎

𖬜

l ⟨l⟩‎

𖬞

ʐ ⟨z⟩

𖬥𖬰

ʑ ~ ʝ ⟨y⟩

𖬤

kalama ni li lon toki Mon Ta taso: /m̥ m̥ˡ n̥ ɲ̥ d dʱ/

kalama ni li lon toki Mon Len taso: /tˡ tˡʰ ⁿdˡ ⁿdˡʰ/

kalama /k/ li lon ala sitelen Pa A Mon.

nasin sitelen en kulupu kalama li ante lon toki Mon To Sa.

kalama (toki Mon To Sa)
selo kiwen palisa sike sewi kiwen sewi ko sike monsi
poka ala poka poka ala poka
nena wawa ala m̥ ⟨hm⟩ n̥ ⟨hn⟩‎ ɲ̥ ⟨hni⟩
wawa m ⟨m⟩ n ⟨n⟩ ɲ ⟨ni⟩ ŋ ⟨ngg⟩
pini kon lili p ⟨b⟩ pˡ ⟨bl⟩ t ⟨d⟩ tˡ ⟨dl⟩ ʈ ⟨dr⟩ k ⟨g⟩ q ⟨gh⟩
kon mute pʰ ⟨p⟩ pˡʰ ⟨pl⟩‎ tʰ ⟨t⟩ tˡʰ ⟨tl⟩‎ ʈʰ ⟨tr⟩‎ kʰ ⟨k⟩ qʰ ⟨kh⟩
nena kon lili ᵐb ⟨nb⟩ ᵐbˡ ⟨nbl⟩ ⁿd ⟨nd⟩ ᶯɖ ⟨ndr⟩ ᵑɡ ⟨ng⟩ ᶰɢ ⟨nqh⟩
kon mute ᵐbʰ ⟨np⟩ ᵐbˡʰ ⟨npl⟩ ⁿdʰ ⟨nt⟩‎ ᶯɖʰ ⟨ntr⟩‎ ᵑgʰ ⟨nk⟩‎ ᶰɢʰ ⟨nkh⟩
pini pana kon lili nena ala ts ⟨z⟩ tʂ ⟨zh⟩ tɕ ⟨j⟩
nena ⁿdz ⟨nz⟩ ᶯdʐ ⟨nzh⟩ ⁿtʑ ⟨nj⟩
kon mute nena ala tsʰ ⟨c⟩ tʂʰ ⟨ch⟩ tɕʰ ⟨q⟩
nena ⁿdzʰ ⟨nc⟩‎ ᶯdʐʰ ⟨nch⟩ ⁿtʑʰ ⟨nq⟩
kon wawa ala f ⟨f⟩ s ⟨s⟩ l̥ ⟨hl⟩‎ ʂ ⟨sh⟩ ɕ ⟨xy⟩ x ⟨h⟩
wawa v ⟨v⟩‎ l ⟨l⟩‎ ʐ ⟨r⟩ ʑ ~ ʝ ⟨y⟩

kule kalama[o ante | o ante e toki ilo]

toki Mon Ta en toki Mon Len la kule kalama luka tu wan li lon. toki Mon To Sa la kule kalama pi mute sama li lon, taso ona li ante.

kule kalama (toki Mon Ta, toki Mon Len)
kule sitelen Lasina sitelen Pa A Mon
sewi pob 𖬒𖬰𖬪𖬵
anpa pom 𖬒𖬪𖬵
kama sewi pov 𖬒𖬶𖬪𖬵
kama anpa poj 𖬒𖬲𖬪𖬵
anpa lili pos 𖬓𖬲𖬪𖬵
anpa lili kepeken kon mute pog 𖬓𖬪𖬵
sewi ala, anpa ala po 𖬓𖬰𖬪𖬵
kama sewi kepeken tenpo mute ped 𖬈𖬱𖬪𖬵
kule kalama (toki Mon To Sa)
kule sitelen Lasina
kama anpa tan sewi -b
sewi -d
sewi lili -t
sewi ala, anpa ala -k
kama anpa -x
kama anpa kepeken kon mute -l
kama sewi lili kepeken kon mute -s
kama sewi -f

toki Mon To Sa la kule kalama ni li toki e kon mute. ni la jan li ken toki e ijo mute kepeken kule ni taso kepeken ilo pi kalama musi.

lawa[o ante | o ante e toki ilo]

nasin pi toki Mon li nasin SVO. ni li sama toki pona.

nimi ijo[o ante | o ante e toki ilo]

nimi ijo li kama ala ante. o lukin e kulupu nimi tu ni:

  • (toki Mon Ta) Kuv noj nws. / 𖬇 𖬒𖬲𖬬 𖬙𖬲𖬬. (mi moku e ona.)
  • (toki Mon Ta) Nws noj kuv. / 𖬙𖬲𖬬 𖬒𖬲𖬬 𖬇. (ona li moku e mi.)

lon kulupu nimi tu ni, nimi "kuv" li sama. ma ona lon kulupu nimi li toki e pali ona.

nimi li sama "mi" anu "sina" anu "ona" la nanpa tu wan li lon: wan, tu, mute. toki Mon Ta la nimi li ni:

nimi pi toki Mon Ta
wan tu mute
mi kuv

𖬆𖬲

wb

𖬘𖬰𖬮𖬰

peb

𖬈𖬰𖬪𖬵

sina koj

𖬒𖬲

neb

𖬈𖬰𖬬

nej

𖬈𖬲𖬬

ona nws

𖬙𖬲𖬬

nkawv

𖬤𖬢

lawv

𖬎𖬶𖬞

nimi pali[o ante | o ante e toki ilo]

nimi pali li kama ala ante. o lukin e kulupu nimi tu ni:

  • (toki Mon Ta) Nag hmo kuv noj nws. / 𖬗𖬶𖬬 𖬓𖬰𖬣𖬵 𖬇 𖬒𖬲𖬬 𖬙𖬲𖬬. (tenpo suno pini la mi moku e ona.)
  • (toki Mon Ta) Tag kis kuv noj nws. / 𖬗𖬶𖬧𖬵 𖬃𖬲 𖬇 𖬒𖬲𖬬 𖬙𖬲𖬬. (tenpo suno kama la mi moku e ona.)

lon kulupu nimi tu ni, nimi "noj" li sama. nimi tenpo, sama nag hmo sama tag kis, li toki e tenpo ona.

tenpo la nimi ante li ken toki e tawa pi pali ni.

  • (toki Mon Len) Puab taab tom haus dlej. / 𖬐𖬶𖬪𖬵 𖬚𖬲𖬧𖬵 𖬒𖬧𖬵 𖬅𖬰𖬟 𖬈𖬲𖬭. (ona li moku e telo. pali ni li open lon tenpo pini li awen lon tenpo ni.)
  • (toki Mon Len) Kuv haus dlej lawm. / 𖬆𖬲 𖬒𖬲𖬬 𖬒𖬶𖬦 𖬎𖬰𖬞. (mi moku e telo. tenpo ni la pali ni li pini.)
    • toki Mon Ta la nimi "lawm" li toki e ni: pali ni li open lon tenpo pini li awen lon tenpo ni.
  • (toki Mon Len) Kuv yuav moog. / 𖬆𖬲 𖬐𖬲𖬤 𖬍𖬶𖬦. (mi tawa. pali ni li lon tenpo kama.)
  • (toki Mon Ta) Lawv tau noj nqaij nyug. / 𖬎𖬶𖬞 𖬧𖬵 𖬒𖬲𖬬 𖬊𖬶𖬬𖬰 𖬇𖬲𖬮𖬵. (ona li moku e soweli. tenpo ni la pali ni li pini.)

lipu kepeken ona[o ante | o ante e toki ilo]

ni li lipu kepeken toki Mon Ta.

  • (sitelen Lasina) Txhua tus neeg yug los muaj kev ywj pheej thiab sib npaug zos hauv txoj cai. Lawv xaj nrog lub laj thawj thiab lub siab thiab ib leeg yuav tsum coj ua ke ntawm ib leeg ntawm txoj kev ua kwv tij.
  • (sitelen Pa A Mon) 𖬑𖬦𖬰 𖬇𖬰𖬧𖬵 𖬁𖬲𖬬 𖬇𖬲𖬤 𖬓𖬲𖬞 𖬐𖬰𖬦 𖬉 𖬘𖬲𖬤 𖬀𖬰𖬝𖬵 𖬔𖬟𖬰 𖬂𖬲𖬤𖬵 𖬅𖬲𖬨𖬵 𖬓𖬲𖬥𖬰 𖬄𖬲𖬟 𖬒𖬲𖬯𖬵 𖬋𖬯. 𖬎𖬶𖬞 𖬖𖬰𖬮 𖬓𖬜𖬰 𖬆𖬰𖬞 𖬖𖬞𖬰 𖬎𖬲𖬟𖬰 𖬔𖬟𖬰 𖬆𖬰𖬞 𖬔𖬤𖬵 𖬔𖬟𖬰 𖬂𖬮𖬰 𖬁𖬲𖬞 𖬐𖬲𖬤 𖬆𖬝𖬰 𖬒𖬲𖬯 𖬅𖬮𖬰 𖬉𖬰 𖬎𖬰𖬩𖬵 𖬂𖬲𖬮𖬰 𖬁𖬲𖬞 𖬎𖬰𖬩𖬵 𖬒𖬲𖬯𖬵 𖬉 𖬅𖬮𖬰 𖬙 𖬂𖬰𖬧𖬵.
  • (toki pona) jan ali li kama lon nasin ni: ona li ken tawa li ken pali. jan ali li kama lon sama. jan ali li jo e ken pi pilin suli. jan ali li ken pali e wile pona ona. jan ali li wile pali kepeken nasin ni: ona li jan pona tawa jan ante.
  • (toki Inli) All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood.