sina ante e wan pi lipu "utala lete"

==open ==
[[sitelen:Cold War alliances mid-1975.png|left|thumb|tenpo sike nanpa 1975 la, [[sitelen ma]] pi utala lete<br>{{kule pi sitelen ma|kule=blue|toki=ma pi nasin mani}}<br>{{kule pi sitelen ma|kule=red|toki=ma pi nasin pali kulupu}}<br>{{kule pi sitelen ma|kule=green|toki=ma ante}}]]

===open===
tenpo sike nanpa 1945 la, ma Sesesele li wile e jo pi [[ma Tuki]]: nasin telo pi [[telo suli pimeja]] en ma lili. tenpo ni la, ma Mewika li pali e ilo pi utala suli. ona li kepeken e ni: ona li [[pakala e ma tomo Nakasaki e ma tomo Kilosima|pakala]] e [[ma tomo Nakasaki]] e [[ma tomo Kilosima]] pi [[ma Nijon]]. [[utala suli nanpa tu]] li pini la, jan utala pi ma Sesesele li lon [[ma Elopa]]. ni li ike tawa ma Mewika en [[ma Juke]]. ma Mewika li pali e {{nimi ijo|[[nasin "Totaliti"]]|Plan Totality|toki Inli}}: ona li wile pakala e ma tomo 20 pi ma Sesesele.
[[sitelen:Deutschland Bundeslaender 1957.svg|thumb|228x228px|sitelen ma pi ma Tosi<br>{{kule pi sitelen ma|kule=blue|toki=ma Tosi pi pini suno}}<br>{{kule pi sitelen ma|kule=red|toki=ma Tosi pi open suno}}<br>{{kule pi sitelen ma|kule=green|toki=ma tomo Pelin}}|left]]
tenpo sike nanpa 1946 la, ma pi pini suno li wile e ni: jan utala pi ma Sesesele li weka e [[ma Ilan]]. [[jan Winson Sesile]] li toki e ni: ma pali kulupu li ike tawa ma Juke en ma Mewika. ma Sesesele li wile ala e ni. 

tenpo sike nanpa 1946 la, [[jan So Kenan]] (ante la, jan lawa pi tomo ma Mewika lon [[ma tomo Makuwa]]) li pali e lipu. ona li toki lon lipu e ni: ma Sesesele li ike tawa ma Mewika. tenpo sike nanpa 1947 la, ma Sesesele li pali e {{nimi ijo|kulupu pi ma pi nasin pi pali kulupu|Информацио́нное бюро́ коммунисти́ческих и рабо́чих па́ртий|toki Lusi}}. [[tenpo suno]] nanpa 71 la, jan lawa pi ma Mewika [[jan Kali Tumen|Kali Tumen]] li open e [[nasin pi jan Tumen|nasin]]: ma Mewika li weka e nasin pi pali kulupu lon ma ante. ma Mewika li pali e {{nimi ijo|[[nasin Masal]]|Marshall Plan|toki Inli}}: ona li pana e mani tawa ma Elopa, ma Elopa li weka e nasin pi pali kulupu. tenpo sike nanpa 1948 la, nasin Masal li open. tenpo ni la, ma Jukolawija li weka e kulupu pi ma pali kulupu. 
=== tenpo utala===
tenpo suno nanpa 51 tawa nanpa 56 la, ante suli li lon [[ma Sekolowenko]]. ma li kama jo e nasin pi pali kulupu. tenpo suno nanpa 115 la, jan lawa pi ma Sesesele [[jan Josi Salin|Josi Salin]] li open e taso pi ma tomo Pelin. tenpo ni la, ma tomo Pelin li kipisi: ma pi pini suno (ma pi nasin mani li jo e ni) en ma pi open suno (ma Sesesele li jo e ni). tenpo sike nanpa 1949 en tenpo suno nanpa 132 la, taso li pini. tenpo ni la, ma Sesesele li kepeken e ilo pi utala suli. tenpo ni la, ma Tosi pi pini suno (lon ma pi nasin mani), ma Tosi pi open suno (pi pali kulupu) li lon. 

[[utala insa lon ma Sonko]] li pini la, ma Sonko li tawa lon nasin pi pali kulpu, [[jan Mo Seton]] li kama jan lawa. tenpo suno nanpa 94 la, [[ma Pesije]], [[ma Tansi]], [[ma Lesepu]], [[ma Netelan]], [[ma Nosiki]], [[ma Italija]], ma Juke, [[ma Kanse]], [[ma Isilan]], [[ma Kanata]], ma Mewika en [[ma Potuke]] li pali e kulupu KMUAL. ma Sesesele li pali e kulupu mani pona, ma pona pi ma Sesesele li tawa lon nasin pi pali kulupu. tenpo sike nanpa 1950 en tawa, ma Tosi pi pini suno li kama jo e jan utala e ijo utala. tenpo sike nanpa 1955 la, ona li tawa lon kulupu KMUAL. 

=== utala lon ma Anku===
[[sitelen:Truman signing the North Atlantic Treaty.gif|left|thumb|197x197px|jan Tumen en jan ante li open e kulupu KMUAL]]
[[sitelen:Korean war 1950-1953.gif|thumb|219x219px|sitelen pi utala lon ma Anku]]{{lipu suli|utala lon ma Anku}}

utala suli nanpa tu li pini la, ma Anku lete li ma pali kulupu, ma Anku seli li ma pi nasin mani. tenpo sike nanpa 1950 en tenpo suno nanpa 176 la, kulupu utala pi [[jan Kim Il Sen]] (jan lawa pi ma Anku lete) li utala e ma Anku seli. ma Mewika li pana e jan utala mute tawa ma Anku seli.

kulupu utala pi ma Anku lete li kama jo e ma tomo Solu, ma Anku seli li jo e ma poka [[ma tomo Pusan]] taso. ma Mewika li tawa lon ma Anku li kama jo e [[ma tomo Pijonjan]]. ma Sonko li tawa lon ma Anku li kama jo e ma tomo Solu. ma Mewika li utala li tu e ma Anku ali. tenpo sike nanpa 1953 en tenpo suno nanpa 208 la, utala li pini. ma Anku en ma Soson li lon.

===ilo pi utala suli ===
[[sitelen:1973 NATO and WP troop strengths in Europe.svg|thumb|193x193px|utala lete la, sitelen ma pi ma Elopa en sitelen ma pi jan utala<br>{{kule pi sitelen ma|kule=blue|toki=ma pi kulupu KMUAL}}<br>{{kule pi sitelen ma|kule=red|toki=ma pi kulupu ma Wasawa}}<br>{{kule pi sitelen ma|kule=green|toki=ma Jukolawija}}<br>{{kule pi sitelen ma|kule=gray|toki=ma ante}}]]

tenpo sike nanpa 1953 la, jan Josi Salin li moli. [[jan Nikita Kusow]] li kama jan lawa pi ma Sesesele. tenpo sike nanpa 1955 la, ma Sesesele en ma open suno li pali e kulupu ma Wasawa. tenpo sike nanpa 1956 la, ona li toki e ni: jan Salin li ike mute. ona li toki tawa jan suli pi ma pi pini suno lon ma Masuka e ni: {{nimi ijo|"mi mute li weka sona e sina mute"|Мы вас похороним|toki Lusi}}. ona li pilin e ni: nasin pi pali kulupu li anpa e nasin mani.

[[jan Taj Esenkasel]] li jan lawa pi ma Mewika. ona li open e {{nimi ijo|nasin "lukin sin"|New Look|toki Inli}}: ma Mewika li pali e ilo pi utala suli mute. ma Mewika li wile e pakala e ma tomo 1200 pi ma open suno.

tenpo sike nanpa 1953 la, jan pali lon ma tomo Pelin pi open suno li toki e ni: jan lawa li ike tawa mi mute. tenpo sike nanpa 1956 la, ijo sama li lon [[ma Posuka]]. tenpo ni la, [[ante suli lom ma Mosijo|ante suli]] li lon [[ma Mosijo]], jan lawa li pini e ni. tenpo sike nanpa 1956 tawa 1957 la, [[utala lon nasin telo Esewese]] li lon: ma Masu li kama jo e [[nasin telo Esewese]]. ma Juke, ma Kanse en [[ma Isale]] li wile kama jo e ni. utala li pini la, ma Masu li jo e nasin telo. jan Kusow li toki tawa jan suli pi ma Mewika e ni: {{nimi ijo|"mi mute lukin tawa sina mute e mama meli pi kusa"|Мы вам покажем кузькину мать|toki Lusi}}.

tenpo sike nanpa 1957 la, jan suli pi ma Posuka [[Atam Lapasi]] li toki e ni: [[ma Elopa insa]] li jo ala e ilo pi utala suli. ni li ike tawa ma Mewika, ma Juke, ma Kanse en ma Tosi pi pini suno. tenpo sike nanpa 1958 la, jan Kusow li toki e ni tawa kulupu KMUAL: o weka e kulupu utala sina tan ma tomo Pelin, ma tomo Pelin li [[ma lawa]]. kulupu KMUAL li pali ala e ni. tenpo sike nanpa 1961 la, [[jan So Keneti]] li kama jan lawa pi ma Mewika. ona li suli e ilo pi utala suli. tenpo sike nanpa 1963 la, jan sona ala li moli e ona lon [[ma tomo Talas]].

===ma suli en ma ante ===
jan lawa lon ma ante li ike tawa ma Mewika, ma Mewika li weka e ona. tenpo sike nanpa 1953 la, ma Mewika li wile weka e jan lawa pi ma Ilan [[Muwama Mosatik]]. tenpo sike nanpa 1954 la, ma Mewika li weka e jan lawa pi [[ma Katemala]]. tenpo sike nanpa 1958 la, ma Mewika li pana e ilo utala tawa jan pi nasin ante lon [[ma Intonesija]]. tan ni la, jan ni li wile weka e nasin pi pali kulupu lon ma Intonesija. tenpo sike nanpa 1960 la, ma Mewika li weka e jan suli pi [[ma Konko]]. ma Juke li weka e nasin pi pali kulupu lon [[ma Malasija]] e [[ma Kajana]]. tenpo ni la, ma Wije li kipisi: ma Wije lete (ma pi open suno) en ma Wije seli (ma pi pini suno). ma Mewika li pana e mani tawa ma Wije seli. tenpo ni la, ma Sesesele li ike tawa ma Sonko tan ni: jan Salin li pona tawa jan Mo Seton, jan Salin li ike tawa jan Kusow.

===tawa mun===
tenpo sike nanpa 1957 la, {{nimi ijo|[[ilo mun]] "Sputnik-1"|Спутник-1|toki Lusi}} pi ma Sesesele li tawa lon pimeja mun. ona li nanpa wan. soweli lon pimeja mun nanpa wan li [[soweli pona jan]] Lajka pi ma sama. tenpo sike sama la, ona li tawa lon {{nimi ijo|ilo "Sputnik-2"|Спутник-2|toki Lusi}}. tenpo sike nanpa 1959 la, {{nimi ijo|ilo "Luna-2"|Луна-2|toki Lusi}} li tawa lon [[mun poka|mun Luna]]. ona li nanpa wan. tenpo sike nanpa 1961 la, jan Juli Kakalin li tawa lon pimeja mun. ona li jan nanpa wan lon ni. tenpo sike nanpa 1969 la, [[jan Nije Anton]] li lon mun Luna. ona li nanpa wan. tenpo sike nanpa 1975 la, {{nimi ijo|ilo "Sojus"|Союз|toki Lusi}} pi ma Sesesele en {{nimi ijo|ilo "Apolo"|Apollo|toki Inli}} pi ma Mewika li wan.
[[sitelen:Bruce Crandall's UH-1D.jpg|thumb|tenpo sike nanpa 1965 la, jan utala pi ma Mewika lon ma Wije]][[sitelen:CheyFidel.jpg|thumb|195x195px|jan Pite Kaso (poka pi pini suno) en jan Se Kepata (poka pi open suno)|left]]
===telo Kalipi en ma tomo Pelin===
{{lipu suli|tenpo ike Kalipi}} 

tenpo sike nanpa 1959 en tenpo suno nanpa 1 la, ante suli lon ma Kupa li pini. [[jan Se Kepata]] en [[jan Pite Kaso]] li kama jan lawa. nasin pi pali kulupu li kama nasin lawa. ma Kupa li wile esun jo e ilo utala pi ma pi open suno. ma Mewika li wile weka e jan lawa pi ma Kupa. tenpo sike nanpa 1961 la, ma Mewika li utala e ma Kupa. 

jan pi ma Tosi pi open suno li tawa lon ma Tosi pi pini suno. ona li tawa lon ma tomo Pelin pi pini suno tan ma tomo Pelin pi open suno. tenpo suno nanpa 225 la, ma Sesesele li pali e sinpin lon ma tomo Pelin.

tenpo ni la, ma Sesesele, ma Juke, ma Mewika, ma Nosiki, ma Nijon, [[ma Setapika]], [[ma Nusilan]], ma Pesije, [[ma Oselija]], [[ma Alensina]], ma Kanse en [[ma Sile]] li open e [[lipu pi ma Antasika]]: ilo utala en ma lawa li lon ala [[ma Antasika]]. ma Mewika li pana e ilo pi utala suli lon ma Italija e ma Tuki. tenpo sike nanpa 1962 la, ma Sesesele li pana e ilo pi utala suli lon ma Kupa. jan mute li pilin e ni: [[utala pi ilo pi utala suli|utala pi ilo utala suli]] li lon tenpo kama.