lipu lawa pi ken jan lon ma Mewika

tan lipu Wikipesija
Jump to navigation Jump to search
Under construction icon-yellow.svg lipu ni li pini ala li wile e pali. sina ken pini e ona.
sitelen pi lipu lawa pi ken jan lon ma Mewika

tenpo sike 1787 la jan mama pi ma Mewika sin li pali e lawa lawa pi ma Mewika. taso lipu ni li toki lili taso lon ken jan. jan mute li pilin ike lon ni. ona li pali e lipu lawa pi ken jan (toki Inli: Bill of Rights) lon tenpo sike 1789. ona li kama lawa lon tenpo sike 1791. ante 10 li lon. ona li suli mute.

ante nanpa wan[o ante | o ante e toki ilo]

kulupu pi pana lawa o toki ala lon nasin sewi, o ala ala e ken pi nasin sewi, e ken toki, e ken sitelen, e ken kulupu, e ken ni: jan li toki tawa lawa lon wile pona ona.

ken nasin; lawa nasin ala[o ante | o ante e toki ilo]

kulupu pi pana lawa li ken ala lawa e nasin sewi, li ken ala pali e nasin sewi. kin jan o ken tawa e nasin sewi ale. taso lawa li ken toki lon sewi. toki suli pi ma Mewika li toki "mi pilin pona lon sewi" (toki Inli: "In God We Trust"). open pi kulupu lawa la jan sewi li toki sewi. kin lawa li ken toki pona lon nasin sewi mute. taso ona li ken ala toki pona lon nasin sewi wan taso.

ken toki[o ante | o ante e toki ilo]

tan ken ni la jan Mewika li ken toki lon pilin ona. lili la ona li ken ala toki ike:

  • tawa lawa la ijo li ike. jan li ken ala toki e ni: "o pali e ona." (o lukin e toki lawa "jan Pantanpaka li utala e ma Owajo" (toki Inli: Brandenburg v. Ohio).)
  • ijo li ala, li suli. jan li ken ala toki e ni: "ni li lon."
  • jan li ken ala toki lon ijo pi jaki mute a. (o lukin e toki lawa "jan Mili li utala e ma Kaliponja" (toki Inli: Miller v. California).) taso tenpo ni la ijo mute li jaki ala tawa lawa.
  • jan li ken ala sitelen unpa e jan lili. (o lukin e toki lawa "ma Nujo li utala e jan Pepe" (toki Inli: New York v. Ferber).)
  • jan li ken ala toki utala. (o lukin e toki lawa "jan Tapinki li utala e ma Nuwansa" (toki Inli: Chaplinsky v. New Hampshire). taso ken la ni li ala lon tenpo ni. toki utala mute li ike ala tawa lawa.
  • jan li ken ala toki e ni: "kama la mi utala e sina."
  • jan li toki e ijo la, jan ante li ken ala sama e toki. taso jan li ken toki e ni: "sina ken sama e toki mi."
  • toki esun la jan li awen ken. taso wawa lawa li kama suli.

ante nanpa tu[o ante | o ante e toki ilo]

kulupu utala li suli. kulupu o ken jo e ilo utala.

ma Mewika li jo e kulupu utala. kin ma wan ona li jo e kulupu utala. tan ante ni la ona o ken jo e ilo utala.

kin jan mute li toki e ni: tan ante ni la kulupu o ken jo e ilo utala. pini la, lawa li toki ala e ni. taso kulupu suli pi toki lawa li toki e ni lon tenpo sike 2008 lon utala lawa "ma tomo Sisi li utala e jan Ela" (toki Inli: D.C. v. Heller). taso lawa li ken weka e ken ni tan jan.

jan li pilin e ni: kulupu suli pi toki lawa li pali ike. jan ante li pilin e ni: ike la ona li pali lili. ona o pali suli. jan mute li utala toki lon ilo utala.

ante nanpa tu wan[o ante | o ante e toki ilo]

tenpo pona la jan tomo o ken tomo ala e jan utala. tenpo utala la kulupu lawa li ken lawa e ni: "sina o tomo e ona."

ante ni li pali lili.

taso utala ma nanpa tu la kulupu utala li weka e kulupu Unanka tan ma telo ona, li lon tomo ona. taso ni la jan li toki ala lon ante nanpa tu wan.[1]

tenpo sike 1979 lon ma Nujo la jan pi poki jan li pini pali. jan Ju·Kewi (toki Inli: Hugh Carey) li lawa e ma Nujo li lawa e ni: kulupu utala pi ma Nujo o kama jan pi poki jan, o lon tomo ona. jan pi poki jan li utala lawa e ni. toki lawa "jan Enkom li utala e jan Kewi" (toki Inli: Engblom v. Carey) la kulupu lawa li toki e ni: jan Kewi en kulupu utala pi ma Nujo li pali ike.

ante nanpa tu tu[o ante | o ante e toki ilo]

tan tan pona taso la jan lawa li ken poki anu lukin e jan, e tomo, e lipu, e ijo. ona li wile e lipu pi ken poki, anu e lipu pi ken lukin la, ona o toki sewi lon tan pona ona, lon ijo wile.

ante nanpa luka[o ante | o ante e toki ilo]

lawa li wile moli e jan, anu li wile poki e jan la, kulupu kute (jury) o ken e ni. (taso jan li jan utala lon tenpo utala la, ni li ala.) moli en poki la lawa li ken ala alasa e jan lon tenpo tu, li ken ala lawa e ni: "sina o toki lon sina". kin alasa moli, anu alasa poki, anu alasa jo la nasin lawa o pona. kin lawa li wile e jo jan la, ona o pana e mani.

ante nanpa luka wan[o ante | o ante e toki ilo]

alasa lawa (prosecution) la tenpo o ken lili. kulupu kute o jo e pilin pona. lawa li toki e ni: "pali ike li lon ma ni." pini la ona o tu e ma. jan pi kulupu kute o tan ma ni. jan o ken sona e ni: lawa li toki lon pali ike seme? ona o ken toki e ni tawa jan ante: "tan seme la sina toki e ni: sina pali ike anu seme?" ona o ken lawa e ni: jan pona ona o kama, o toki pona lon ona. ona li wile e ni la, jan pi sona lawa o pona e ona.

ante nanpa luka tu[o ante | o ante e toki ilo]

jan li wile e ijo suli la, ona o ken lawa e ni: "kulupu kute li lawa e kama." ma Mewika la kulupu lawa ante li wile ante e lawa pi kulupu kute la, ona o kute e lawa kulupu.

ante nanpa luka tu wan[o ante | o ante e toki ilo]

jan poki li wile kama weka la, anu ona li pali ike lili la, lawa li ken ala toki e ni: "sina o pana e mani mute." lawa li pakala e jan la, pakala o nasa ala.

ante nanpa luka tu tu[o ante | o ante e toki ilo]

lipu ni li toki lon ken jan. taso ken jan ante li lon.

ante nanpa luka luka[o ante | o ante e toki ilo]

lawa lawa li pana ala e wawa tawa ma Mewika la, lawa lawa li weka ala e wawa tan ma lili la, ma lili anu jan li jo e wawa ni.

tan sona[o ante | o ante e toki ilo]

  1. jan Tama·Pele (toki Inli: Tom W. Bell) li toki e ni lon lipu nimi 'jo' lon lawa lawa. ante nanpa tu wan li toki e ni (toki Inli: 'Property' in the Constitution: The View from the Third Amendment) lon tenpo 2011-10-16.