310
edits
no edit summary
Jan Ke Tami (toki | ante) |
No edit summary |
||
| linja nanpa 3: | linja nanpa 3: | ||
Yootó Hahoodzo (toki Napijo)|ma=ma lili|len ma=[[ijo:Flag_of_New_Mexico.svg|150px]]|sitelen lawa=[[ijo:Seal_of_New_Mexico.svg|100px]]|ma tomo lawa=ma tomo Santape|ma suli=[[ma Mewika]]|toki lawa=|toki ante=toki Inli<br>toki Epanja<br>toki Napijo<br>toki Keli<br>toki Siwi<br>toki Towa<br>toki Tewa|nasin lawa=|ISO 3166=|sitelen ma=[[ijo:New_Mexico_in_United_States.svg|250px]]}} | Yootó Hahoodzo (toki Napijo)|ma=ma lili|len ma=[[ijo:Flag_of_New_Mexico.svg|150px]]|sitelen lawa=[[ijo:Seal_of_New_Mexico.svg|100px]]|ma tomo lawa=ma tomo Santape|ma suli=[[ma Mewika]]|toki lawa=|toki ante=toki Inli<br>toki Epanja<br>toki Napijo<br>toki Keli<br>toki Siwi<br>toki Towa<br>toki Tewa|nasin lawa=|ISO 3166=|sitelen ma=[[ijo:New_Mexico_in_United_States.svg|250px]]}} | ||
'''ma Numesiko''' li ma lili pi [[ma Mewika]]. ona li lon poka pi [[ma Ewisona]], li lon poka pi [[ma Kolowato]], li lon poka pi [[ma Okajoma]], li lon poka pi [[ma Tesa]], li lon poka pi [[ma Siwawa]] lon [[ma | '''ma Numesiko''' li ma lili pi [[ma Mewika]]. ona li lon poka pi [[ma Ewisona]], li lon poka pi [[ma Kolowato]], li lon poka pi [[ma Okajoma]], li lon poka pi [[ma Tesa]], li lon poka pi [[ma Siwawa]], li lon poka pi [[ma Sonola]]. ma Siwawa en ma Sonola li lon ma Mesiko. [[ma tomo Santape]] li ma tomo lawa pi ma Numesiko. taso, [[ma tomo Apakuki]] li ma tomo pi suli nanpa wan lon ma Numesiko. | ||
[[telo nasin Lijokan]] li tawa lon insa ma Numesiko. | [[telo nasin Lijokan]] li tawa lon insa ma Numesiko. | ||
| linja nanpa 159: | linja nanpa 159: | ||
|ma tomo lili Mokelo | |ma tomo lili Mokelo | ||
|} | |} | ||
=== ma tomo === | |||
[[ijo:Palace of the Governors, Santa Fe 1991.jpg|left|thumb|tomo suli pi jan lawa tan ma Numesiko. ona li tomo majuna lon ma tomo Santape.]] | |||
[[ijo:Central Campus, Albuquerque, NM, USA - panoramio.jpg|thumb|tomo lon ma tomo Apakuki]] | |||
[[ma tomo Santape]] li ma tomo lawa pi ma Numesiko. ona li open lon sike suno nanpa 1610. ona li jo e tomo mute pi sitelen musi. tenpo pini la ona li pini pi nasin Santape. | |||
[[ma tomo Apakuki]] li ma tomo suli. [[kulupu esun Mikosa]] li open lon ma tomo ni. jan mute li lon ma tomo Apakuki. | |||
== toki == | == toki == | ||
| linja nanpa 165: | linja nanpa 172: | ||
== tenpo pini == | == tenpo pini == | ||
[[ijo:Clovis Point.jpg|left|thumb|125x125px|kiwen alasa pi kulupu Koli]] | [[ijo:Clovis Point.jpg|left|thumb|125x125px|kiwen alasa pi kulupu Koli]] | ||
[[tenpo lete suli]] la kulupu Koli li lon ma Numesiko. ona li pali e kiwen alasa mute. tenpo pini la jan | [[tenpo lete suli]] la kulupu Koli li lon ma Numesiko. ona li pali e kiwen alasa mute. tenpo pini la jan sona tenpo pini li pilin e ni: [[kulupu nanpa wan pi ma Amelika]] la kulupu Koli li nanpa wan. taso, tenpo kama tawa ni la jan sona li alasa li lukin e kiwen lon tenpo pini tawa kulupu koli. tenpo lon la jan sona li sona e ni: tenpo pini pi kulupu Koli la kulupu ante li lon ma Amelika. | ||
tenpo kama pi tenpo ni la [[kulupu Mokolon]] en [[kulupu Pelo majuna]] li lon ma Numesiko. kulupu tu ni li pali e ma tomo suli mute kepeken kiwen. kulupu tu li mama majuna pi kulupu Pelo. | tenpo kama pi tenpo ni la [[kulupu Mokolon]] en [[kulupu Pelo majuna]] li lon ma Numesiko. kulupu tu ni li pali e ma tomo suli mute kepeken kiwen. kulupu tu li mama majuna pi kulupu Pelo. | ||
[[ijo:Po-Pay cvc 500h 1.jpg|thumb|250x250px|kiwen musi pi jan Pope. utala pi kulupu Pelo la ona li jan lawa.]] | [[ijo:Po-Pay cvc 500h 1.jpg|thumb|250x250px|kiwen musi pi jan Pope. utala pi kulupu Pelo la ona li jan lawa.]] | ||
sike suno nanpa 1540 la [[jan Pansiko Pake Tekolonato]] tan [[ma Epanja]] li tawa lon ma Numesiko tan ni: ona li alasa e "ma tomo luka tu pi kiwen mani". ma tomo ni li lon ala. taso, jan mute tan ma Epanja li alasa e ma tomo ni. sike suno nanpa 1598 la jan Wan Tejonjate li anpa e ma Numesiko, li pali e ma tomo pi kulupu Epanja nanpa wan lon ma Numesiko. ma Numesiko li kama ma lili pi [[ma Newajepanja]]. sike suno nanpa 1610 la ma tomo Santape | sike suno nanpa 1540 la [[jan Pansiko Pake Tekolonato]] tan [[ma Epanja]] li tawa lon ma Numesiko tan ni: ona li alasa e "ma tomo luka tu pi kiwen mani". ma tomo ni li lon ala. taso, jan mute tan ma Epanja li alasa e ma tomo ni. | ||
sike suno nanpa 1598 la jan Wan Tejonjate li anpa e ma Numesiko, li pali e ma tomo pi kulupu Epanja nanpa wan lon ma Numesiko. ma Numesiko li kama ma lili pi [[ma Newajepanja]]. | |||
sike suno nanpa 1610 la jan Epanja li pali e ma tomo Santape. ona li kama ma tomo lawa pi ma Numesiko. ona li wile e ni: jan tan ma Numesiko li kama jan pi [[nasin sewi Kolisu]]. ni la jan tan ma Epanja li pali e tomo sewi mute lon ma Numesiko. | |||
kulupu lawa pi ma Epanja li ike mute tawa kulupu Pelo. ona li alasa weka e nasin sewi pi kulupu Pelo. ni la sike suno nanpa 1680 la [[jan Pope]] li open e [[utala pi kulupu Pelo]], li weka e jan Epanja tan ma ona. utala la ona li moli e jan Epanja pi mute 400. kulupu utala pi kulupu Pelo li pakala e sitelen pi nasin sewi Kolisu, e tomo sewi pi nasin sewi ni | kulupu lawa pi ma Epanja li ike mute tawa kulupu Pelo. ona li alasa weka e nasin sewi pi kulupu Pelo. ni la sike suno nanpa 1680 la [[jan Pope]] li open e [[utala pi kulupu Pelo]], li weka e jan Epanja tan ma ona. utala la ona li moli e jan Epanja pi mute 400. kulupu utala pi kulupu Pelo li pakala e sitelen pi nasin sewi Kolisu, e tomo sewi pi nasin sewi ni. | ||
tenpo kama tawa ni la kulupu Numunu li esun kin tawa kulupu Epanja. ona li esun e selo soweli, e sijelo soweli, e jan jo. taso, [[kulupu Numunu]] li utala e ma Numesiko, li lanpan e mani tan jan. ona li weka e ma tomo lili mute lon ma Numesiko. kulupu utala pi ma Numesiko li utala e kulupu utala pi ma Numunu. sike suno nanpa 1789 la jan utala tan ma Numesiko li pakala e kulupu utala pi ma Numunu, li moli e jan lawa utala ona. tenpo kama tawa ni la utala pi kulupu Numunu li pini lon ma Numesiko. | taso, sike suno nanpa 1692 kin la jan utala pi ma Epanja li anpa e ma Numesiko. anpa ni la jan Sijeko Tewaka li lawa e kulupu utala. jan ona li pali e ma tomo Apakuki. | ||
tenpo kama tawa ni la kulupu Numunu li esun kin tawa kulupu Epanja. ona li esun e selo soweli, e sijelo soweli, e jan jo. taso, [[kulupu Numunu]] li utala e ma Numesiko, li lanpan e mani tan jan. ona li weka e ma tomo lili mute lon ma Numesiko. kulupu utala pi ma Numesiko li utala e kulupu utala pi ma Numunu. | |||
sike suno nanpa 1789 la jan utala tan ma Numesiko li pakala e kulupu utala pi ma Numunu, li moli e jan lawa utala ona. tenpo kama tawa ni la utala pi kulupu Numunu li pini lon ma Numesiko. | |||
=== tenpo lawa pi ma Mesiko === | === tenpo lawa pi ma Mesiko === | ||
| linja nanpa 187: | linja nanpa 202: | ||
=== tenpo lawa pi ma Mewika === | === tenpo lawa pi ma Mewika === | ||
[[utala kipisi pi ma Mewika]] la ma Sikisi li alasa anpa e ma Numesiko. ona li anpa e kipisi pi ma Numesiko, li open e [[ma lawa | [[utala kipisi pi ma Mewika]] la ma Sikisi li alasa anpa e ma Numesiko. ona li anpa e kipisi pi ma Numesiko, li open e [[ma lawa Ewizona pi ma Sikisi]]. taso, kulupu utala pi ma Mewika li anpa e kulupu utala pi ma Sikisi. sike suno nanpa 1863 la kulupu lawa pi ma Mewika li weka e ma Ewisona tan ma Numesiko. | ||
[[ijo:Geronimo (Goyathlay), a Chiricahua Apache, full-length, kneeling with rifle, 1887 - NARA - 530880.jpg|left|thumb|jan lawa Kojale pi kulupu Apase]] | [[ijo:Geronimo (Goyathlay), a Chiricahua Apache, full-length, kneeling with rifle, 1887 - NARA - 530880.jpg|left|thumb|jan lawa Kojale pi kulupu Apase]] | ||
sike suno nanpa 1864 la kulupu lawa pi ma Mewika li weka e [[kulupu Napijo|jan | sike suno nanpa 1864 la kulupu lawa pi ma Mewika li weka tan [[ma Napijo]] e [[kulupu Napijo|jan Napijo]] tawa tomo awen lon ma Numesiko. jan Napijo mute li moli. taso tenpo kama tawa ni la jan Napijo li tawa [[ma Napijo]]. | ||
[[kulupu Apase]] li utala mute e ma Mewika e ma Sikisi lon tenpo mute. [[jan Kojale]] li jan lawa suli pi kulupu Apase. sike suno nanpa 1886 la ma Mewika li anpa e jan Kojale, e kulupu utala nanpa pini pi kulupu Apase. | [[kulupu Apase]] li utala mute e ma Mewika e ma Sikisi lon tenpo mute. [[jan Kojale]] li jan lawa suli pi kulupu Apase. sike suno nanpa 1886 la ma Mewika li anpa e jan Kojale, e kulupu utala nanpa pini pi kulupu Apase. | ||
| linja nanpa 195: | linja nanpa 210: | ||
sike suno nanpa 1912 la ma Numesiko li kama ma lili pi ma Mewika. | sike suno nanpa 1912 la ma Numesiko li kama ma lili pi ma Mewika. | ||
sike suno nanpa 1916 la [[jan Panso Wila]] li tawa utala lon ma Numesiko. | sike suno nanpa 1916 la [[jan Panso Wila]] li tawa utala lon ma Numesiko. | ||
== kulupu nanpa wan pi ma Numesiko == | == kulupu nanpa wan pi ma Numesiko == | ||
| linja nanpa 224: | linja nanpa 239: | ||
=== kulupu Napijo === | === kulupu Napijo === | ||
jan pi kulupu Napijo en kipisi pi ma Napijo li lon ma Numesiko. ona li [[toki Napijo]]. toki | jan pi kulupu Napijo en kipisi pi ma Napijo li lon ma Numesiko. ona li [[toki Napijo]]. toki Napijo li lon insa e [[kulupu toki Nateni]]. | ||
=== kulupu Apase === | === kulupu Apase === | ||
jan pi kulupu Apase li lon ma Numesiko. [[ma Jikalila]] en [[ma Natajote]] li ma pi kulupu Apase lon ma Numesiko. kulupu Apase li toki e toki mute pi kulupu toki Nateni. | jan pi kulupu Apase li lon ma Numesiko. [[ma Jikalila]] en [[ma Natajote]] li ma pi kulupu Apase lon ma Numesiko. kulupu Apase li toki e toki mute pi kulupu toki Nateni. | ||
== musi kulupu == | |||
[[ijo:Ristras and sacks, Hatch NM.jpg|thumb|300x300px|kili pi namako seli lon ma tomo lili Tasi]] | |||
=== musi moku === | |||
esun pi ma pan li suli mute tawa ma Numesiko. jan mute lon ma Numesiko li pali e [[kili pi namako seli]]. kili pi namako seli mute li tan ma tomo lili Tasi. kili ni li ken loje, li ken laso. jan mute tan ma Mesiko li kama Numesiko, li pana moku ona la moku tan ma Numesiko li sama moku pi Mesiko. jan mute li pali moku kepeken [[pan kili]]. | |||
=== musi sitelen === | |||
[[jan Kosa Oki|jan sitelen Kosa Oki]] li pali sitelen lon [[ma tomo lili Apiku]] lon ma Numesiko. [[sitelen tawa musi Pekinpa]] kin li tan ma Numesiko. | |||
== nasin lawa == | |||
[[ijo:New Mexico Presidential Election Results 2020.svg|left|thumb|sitelen ma ni li pana sona e ni: "sike suno nanpa 2020 la kipisi seme la jan li wile e jan lawa loje anu jan lawa laso?"]] | |||
kulupu lawa pi ma Numesiko la [[kulupu lawa Temoka]] li wawa. kulupu lawa Wepulikan li wawa lili lon ma Numesiko. | |||
tenpo lon la jan Mise Lujan Kisan li jan lawa pi ma Numesiko. jan Owi Molali li jan lawa nanpa tu. kulupu lawa ma pi ma Mewika la jan Matin Inli en jan Pen Li Lujan li jan tan ma Numesiko. jan ale ni li jan pi kulupu lawa Temoka. | |||