sina ante e lipu "unpa"

[[ijo:Hoverflies_mating_midair.jpg|thumb|unpa pipi]]
'''unpa''' la [[ijo sijelo]]<ref group="toki">ijo sijelo li [[jan]], li [[soweli]], li [[akesi]], li [[waso]], li [[kala]], li [[pipi]]. [[soko]] mute en {{lipu li ala|ijo lon lili|microorganisms}} mute li ken wan mama. taso ona li unpa ala.</ref> li wan e [[sijelo]] ona tawa pilin pona, anu tawa [[mama]], anu tawa wile tu.

'''unpa mama''' la ijo sijelo li unpa tawa wile ni: ijo sijelo sin li kama lon. [[jan]] la jan li pana e telo mama lon lipu mama la, ni li ken pana e [[jan lili]].

'''unpa musi''' la ijo sijelo li [[musi]] tan unpa. ken la ona li pali sama unpa mama. ken la ona li unpa mama ala sama [[unpa uta]].

ijo sijelo li ken unpa tan wile tu ni.

jan la tenpo mute la jan unpa li [[jan olin]]. taso ni li ken ala kin. kin unpa li ken tan [[utala unpa]]. ni li ike mute.

tenpo mute la meli li unpa e mije. taso [[meli li olin e meli|meli li ken unpa e meli]]. kin [[mije li olin e mije|mije li ken unpa e mije]]. kin meli en mije li ken unpa e [[tonsi]]. kin tonsi ken unpa e tonsi. teno mute la jan ni li lon [[kulupu kule]]. taso jan ante li lon kulupu kule ala, li unpa e jan pi kon sama.

kin ijo sijelo li ken unpa e ona.

== unpa jan ==
=== unpa mama ===
unpa pi pali lon la, jan li insa [[lupa mama]] pi jan ante kepeken [[palisa mama]] ona. palisa mama li ken pana e [[telo mama tan sike mama|telo mama]] tawa lupa mama. telo mama la {{lipu li ala|kipisi mama tawa|kipisi jan lili|sperm cells}} li tawa {{lipu li ala|kipisi mama awen|egg cells}} lon {{lipu li ala|poki mama|womb}}. kipisi mama tawa li alasa e kipisi mama awen. ona li wan e ona la, jan lili li ken open kama.

===unpa musi pi jan tu anu jan mute===
tawa jan mute la unpa li musi. kin pini unpa li ken musi mute.

unpa ni li ken sama unpa mama. ante la jan li ken insa lupa unpa ante. [[lupa uta]] en [[lupa monsi]] li ken lupa unpa tawa jan mute. jan li ken insa lupa ale ni kepeken palisa mama, kepeken [[palisa luka]], kepeken [[ilo unpa]]. kin unpa musi mute la jan li insa ala e lupe. ona li luka e palisa mama, e selo pi lupa unpa, e [[nena sijelo]]. kulupu kule la jan li unpa sama ni lon tenpo mute.

=== unpa pi jan wan ===
jan wan li unpa tan musi. jan li luka e palisa mama, e nena sijelo, e selo pi lupa mama, li insa e lupa mama, e lupa monsi kepeken palisa luka ona, kepeken ilo unpa. tenpo mute la unpa luka li pilin e palisa anu lupa anu [[nena pi sinpin sijelo|nena mama]] kepeken luka. ilo unpa ante li lon. jan li ken sike e palisa mama kepeken ilo unpa. ilo unpa ante li tawa.

== toki ==
<references group="toki"/>

[[kulupu:pali]]
[[kulupu:unpa]]