258
edits
(Created page with "'''linluwi''' li kulupu suli pi ilo sona. ilo tu li lon linluwi la, ona li ken toki li ken pana e sona.") |
(here's something to start with, i guess?) |
||
linja nanpa 1: | linja nanpa 1: | ||
'''linluwi''' li kulupu suli pi [[ilo sona]]. ilo tu li lon linluwi la, ona li ken toki li ken pana e sona. | '''linluwi''' li kulupu suli pi [[ilo sona]]. ilo tu li lon linluwi la, ona li ken toki li ken pana e sona. | ||
== tenpo pini == | |||
tenpo sike nanpa 1969 la, kulupu utala lawa pi [[ma Mewika]] li pali e kulupu Apane (ARPANET). kulupu ni li linja e ilo sona pi kulupu Pentakon (Pentagon), e ilo sona pi tomo sona pi ma Mewika.<ref>https://www.thoughtco.com/arpanet-the-worlds-first-internet-4072558 (toki Inli)</ref> tenpo pini kama la, ilo sona pi tomo sona ante li kama tawa kulupu Apane. tenpo sike nanpa 1973 la, tomo sona pi ma ante li kama tawa ona. | |||
jan Lope Kan (Robert Kahn) en jan Winton So (Vinton Cerf) li pali e nasin pi toki ilo "TCP/IP".<ref>https://www.livinginternet.com/i/ii.htm (toki Inli)</ref> nasin ni la, ilo sona li ken toki tawa ilo sona ante. taso, ilo ala li lawa e ale. linja wan li pakala la, ilo sona li kepeken e linja ante. toki insa li ni: ma ante li pana e ilo moli suli tawa ilo sona suli wan la, kulupu li pakala ala. | |||
tenpo sike nanpa 1983 la, ilo sona pi kulupu utala Mewika li weka tan kulupu Apane, li pali e kulupu Mine (MILNET) tan ni: kulupu utala Mewika li wile awen e sona ona. | |||
tenpo sike nanpa 1990 la, pali Apane li pini. taso, kulupu Apane li awen, li kama linluwi. kulupu ala li lawa e linluwi. kulupu ale li ken linja tawa linluwi. | |||
== nasin linluwi == | |||
kama mute la, kulupu sona anu kulupu esun li ken linja e ilo sona tawa linluwi. nasin mute li lon: | |||
* nasin pi linja kalama. linja kalama pi [[ilo toki]] li ken pana e kalama, e sona nanpa. ilo li ken pali e ni: o ante e sona nanpa tawa kalama, o pana e kalama tawa linja, o kama jo e kamala tan linja, o ante e ona tawa sona nanpa, o pana e ona tawa ilo sona. tenpo pini la, ilo sona mute li kepeken e nasin ni. taso, nasin ni li ken pana e sona lili lon tenpo wan. nasin ante li ken pana e sona mute. <!-- dial-up and also ADSL, I guess --> | |||
* nasin pi linja sona. linja sona li ken pana e sona nanpa tawa ilo ante. <!-- Ethernet --> | |||
* nasin Wapa (Wi-Fi) pi linja ala. ilo Wapa li ken pana e sona kepeken wawa kon. taso, ilo ni li wile lon ma poka pi ilo sona. <!-- Wi-Fi --> | |||
* nasin pi ilo toki pi linja ala. kulupu pi ilo toki li ken pana e sona nanpa, li ken kama jo e sona nanpa kepeken wawa kon pi ilo toki. <!-- mobile connectivity --> | |||
sin la, nasin ante li lon. kulupu jan li ken linja e ilo sona ona, li ken pali e kulupu sona. ilo wan anu ilo mute pi kulupu ni li linja tawa linluwi la, ale kulupu li ken linja tawa linluwi. <!-- mesh networking --> | |||
== wan suli linluwi == | |||
nasin toki mute li lon linluwi. ona li pali e pali ante, li pona tawa ijo ante. ni li nasin suli linluwi: <!-- some fundamental protocols --> | |||
* nasin "DNS" pi nimi nasin. linluwi la, ilo sona ale li jo e nanpa nasin Api (IP). taso, nanpa li ike tawa sona jan. nasin "DNS" la, ilo sona li ken jo e nimi nasin. | |||
* nasin "HTTP" pi lipu kon. nasin ni la, ilo sona li ken pana e lipu kon tawa jan. lipu kon ni li ken jo e sitelen, e kalama, e sitelen tawa, e ilo lili. tenpo ni la, ilo kon mute li kepeken e nasin "HTTP" anu ante ona. | |||
* nasin Ime ("email") pi toki sitelen. ilo sona suli li ken pana e poki sitelen tawa jan. jan li ken pali e sitelen, e pana e ona tawa poki sitelen pi jan ante. nasin ni li tan nasin tu: nasin "SMTP" la, jan li ken pana e sitelen tawa jan ante. nasin "POP3" anu nasin "IMAP" la, jan li ken kama jo e sitelen tan jan ante. | |||
* nasin "IRC" toki pi jan mute. jan li ken kama tawa tomo toki, li ken toki tawa jan ante. | |||
sin la, kulupu li ken pali e nasin toki sin. |
edits