lipu "ma Loma pi tenpo pini" la tenpo tu la ante li ni

l
no edit summary
(tenpo pini, sitelen pi ma Loma)
lNo edit summary
 
(25 intermediate revisions by 5 users not shown)
linja nanpa 3: linja nanpa 3:
| nimi ma=ma Loma
| nimi ma=ma Loma
| nimi mama=Roma
| nimi mama=Roma
| ma=ma pi tenpo pini
| ma tomo lawa=[[ma tomo Loma]]
| ma tomo lawa=ma tomo Loma
| ma suli=[[ma Elasija]] en [[ma Apika]]
| ma suli=ma Elopa
| toki lawa=[[toki Lasina]]
| toki lawa=toki Lasina
| tenpo open=sike suno nanpa 753 BCE
| tenpo open=sike suno nanpa 753 BCE
| tenpo pini=sike suno nanpa 1453 CE
| tenpo pini=sike suno nanpa 1453 CE
| sitelen=[[File:Roman Empire Trajan 117AD.png|300px]]}}
| sitelen=[[File:Roman Republic Empire map.gif|300px]]}}
[[sitelen:Roman Republic Empire map.gif|thumb|ma Loma pi tenpo 510 BCE - 530 CE]]
{{nimi ijo|'''ma Loma'''|Roma|toki Lasina}} li [[ma]] pi [[tenpo pini]]. jan pi ma Loma li [[toki Lasina]]. toki Lasina la nimi pi ma Loma li ''Imperium Romanum''. nimi lili li ''Roma''.
{{nimi ijo|'''ma Loma'''|Roma|toki Lasina}} li [[ma]] pi [[tenpo pini]]. jan pi ma Loma li [[toki Lasina]]. toki Lasina la nimi pi ma Loma li ''Imperium Romanum''. nimi lili li ''Roma''.


tan ni la ma Loma li lon: [[ma tomo Loma]] li ma tomo lili pi [[kulupu jan Lasina]]. ma tomo Loma la [[kulupu jan Lasena]] en kulupu jan ante li utala. taso ma tomo Loma la kulupu jan Lasena li pakala e jan ante li kama lawa e jan ante. ma tomo Loma li kama suli mute li kama ma tomo lawa suli. ona li [[ma lawa suli|kama lawa ma mute]].
tan ni la ma Loma li lon: [[ma tomo Loma]] li ma tomo lili pi [[kulupu jan Lasina]]. ma tomo Loma la [[kulupu jan Lasena]] en kulupu jan ante li utala. taso ma tomo Loma la kulupu jan Lasena li pakala e jan ante li kama lawa e jan ante. ma tomo Loma li kama suli mute li kama ma tomo lawa suli. ona li [[ma lawa suli|kama lawa ma mute]].


tenpo suli nanpa tu wan la ma lawa Loma li lon. tenpo nanpa wan la ma Loma pi jan lawa wan (toki Lasina: ''Regnum Romanum''). tenpo nanpa tu la ma Loma pi lawa kulupu (toki Lasina: ''Senatus Populusque Romanus''). tenpo nanpa tu wan la ma suli Loma (toki Lasina: ''Imperium Romanum'').
ma Loma li jo e tenpo suli tu wan: tenpo nanpa wan la ma Loma pi {{nimi ijo|jan lawa wan|Regnum Romanum|toki Lasina}} li lon. tenpo nanpa tu la ma Loma pi {{nimi ijo|lawa kulupu|Senatus Populusque Romanus|toki Lasina}} li lon. tenpo nanpa tu wan la {{nimi ijo|ma suli Loma|Imperium Romanum|toki Lasina}} li lon.


ma Loma li suli mute li wawa mute li lawa e ma mute pi [[ma Elopa]]. tenpo wawa la, ona li lawa e ma mute pi [[ma Elopa]] e ma lili pi [[ma Asija]] pi [[ma Apika]]. lawa ona li open alasa pi [[nasin sewi Kolisu]] la, nasin sewi Kolisu li tawa mute.
ma Loma li suli mute li wawa mute li lawa e ma mute pi [[ma Elopa]]. tenpo wawa la, ona li lawa e ma mute pi [[ma Elopa]] e ma lili pi [[ma Asija]] e ma lili pi [[ma Apika]]. lawa ona li open alasa pi [[nasin sewi Kolisu]] la, nasin sewi Kolisu li tawa mute.


== tenpo pini ==
== tenpo pini ==
[[sitelen:Roman Empire Trajan 117AD.png|thumb|tenpo suno sike 117 la ma Loma li suli mute ]]


=== tenpo open (753 BCE - 509 BCE) ===
=== tenpo open ===
tenpo open la ma Loma jo e jan lawa mute. tenpo pi jan lawa Loma li 753 BCE - 509 BCE. tawa toki pi tenpo pini, tenpo sike 753 BCE la [[jan lawa Romulus]] li mama e [[ma tomo Loma]]. ona li jan lawa open Loma. tenpo 753 BCE tawa 716 BCE la ona jan lawa pi ma Loma. [[jan Titi Liwi]] li toki e jan Romulus li weka lon kon.  
tenpo open la ma Loma li jo e jan lawa mute. tenpo pi jan lawa Loma li lon tenpo sike 753 BCE - 509 BCE. tawa toki pi tenpo pini, tenpo sike 753 BCE la [[jan Lomulu|jan lawa Lomulu]] li mama e [[ma tomo Loma]]. ona li jan lawa open Loma. tenpo sike nanpa 753 BCE 716 BCE la ona jan lawa pi ma Loma. [[jan Titi Liwi]] li toki e jan Romulus li weka lon kon.  
 
ni li kulupu nimi pi jan lawa pi ma Loma. sona tan jan Titi Liwi<ref name=":0">[https://en.wikisource.org/wiki/From_the_Founding_of_the_City/Book_1 jan Liwi, ab urbe condita libri, I]</ref>.
{| class="wikitable"
|+
!nimi lon toki Lasina
!nimi lon toki pona
!tenpo lawa
!sona
|-
|[[jan Lomulu|Romulus]]
|[[jan Lomulu|Lomulu]]
|c. 753 - 716 BCE
|kama pi jan lawa pini la moli e jan sama ona, jan Lemu.
|-
|[[jan Numa Popilu|Numa Pompilius]]
|[[jan Numa Popilu|Numa Ponpiliju]]
|c. 716 - 672 BCE
|mama pi nasin sewi mute.
|-
|Tullus Hostilius
|Tulu Otiliju
|c. 672 - 640 BCE
|jan Tullus li utala tawa tomo Alba Longa. ma Loma li wawa.
|-
|Ancus Marcius
|Anku Makiju
|c. 640 - 616 BCE
|jan Ancus li utala tawa kulupu Lasina.
|-
|Lucius Tarquinius Priscus
|Lukiju Takiniju Piku
|c. 616 - 578 BCE
|ona tan ma Elulila (toki Lasina: ''Etruria''). ona li jan lili lili pi jan Numa.
|-
|Servius Tullius
|Sewiju Tuliju
|c. 578 - 534 BCE
|jan Lucius Tarquinius Superbus li moli e ona.
|-
|Lucius Tarquinius Superbus
|Luku Takinu Supepu
|c. 534 - 509 BCE
|ona li jan lawa pini pi ma Loma.
|}


=== tenpo pi kulupu lawa ===
=== tenpo pi kulupu lawa ===
tenpo sike 509 BCE la, jan Lucius Junius Brutus li mama e lawa kulupu Loma. tenpo pi kulupu lawa la jan tu li jan lawa pi ma Loma. tawa jan pi tenpo pini mute, tenpo pi kulupu lawa li 509 BCE - 23 BCE.  
tenpo sike 509 BCE la, jan Lucius Junius Brutus, mama pi lawa kulupu Loma<ref name=":0" />, li lon. tenpo pi kulupu lawa la jan tu li jan lawa pi ma Loma. tawa jan pi tenpo pini mute la, tenpo pi kulupu lawa li 509 BCE - 23 BCE.


=== tenpo pi jan wan lawa ===
=== tenpo pi jan wan lawa ===


==== tenpo pi ma wan ====
==== tenpo pi ma wan ====
tenpo sike 23 BCE la [[jan Okuse]] li kama e jan open (toki Lasina: "Princeps") pi ma Loma.
tenpo suno sike 27 BCE la [[jan Okuse]] li kama e {{nimi ijo|jan pi nanpa wan|Princeps|toki Lasina}} pi ma Loma<ref>[https://www.oxfordreference.com/display/10.1093/oi/authority.20110803100345995 oxford reference]</ref>. ni la tenpo open la tenpo pi jan wan lawa. jan kulupu pi jan Okuse li lawa e ma Loma tawa tenpo pi jan Newo, tenpo suno sike 68 CE. tenpo suno sike 293 la jan lawa Diocletian li open e {{nimi ijo|nasin lawa pi jan kulupu pi tu tu|τετραρχία|toki Elina}}. tenpo suno sike 324 la jan lawa Kotani li open e [[ma tomo Itanpu|ma tomo Kotasinopu]]. ona li pali ma tomo ni tawa ma tomo lawa pi ma Loma. tenpo pi jan lawa wan li lon tawa tenpo suno sike 395.


==== tenpo pi ma tu ====
==== tenpo pi ma tu ====
tenpo sike 395 la jan lawa Theodosius I pi ma Loma li moli la ma Loma li tu la ma Loma tu li lon. tenpo sike 476 la ma Loma nanpa wan la jan [[ma Tosi|Tosi]] (''Germanus)'' li pakala li lawa e ma Loma nanpa wan.  
tenpo suno sike 395 la jan lawa Theodosius I pi ma Loma li moli la ma Loma li tu la ma Loma tu li lon. tenpo suno sike 476 la ma Loma nanpa wan la [[jan Tosi]] li pakala li lawa e ma Loma nanpa wan, taso ma Loma pi nanpa tu lon.  


==== tenpo pi ma Loma nanpa tu ====
==== tenpo pi ma Loma nanpa tu ====
taso ma Loma nanpa tu li awen. tenpo pi lon sina la nimi sin pi ma Loma nanpa tu li [[ma Pasileja Loma]]. tenpo mute la ma Pasileja Loma li lon. taso tenpo sike 1453 la [[ma Tuki|jan Tuki]] li pakala li lawa e ma Pasileja Loma.
taso ma Loma nanpa tu li awen. tenpo pi lon sina la nimi sin pi ma Loma nanpa tu li [[ma Pasileja Loma]]. tenpo mute la ma Pasileja Loma li lon. taso tenpo sike 1453 la [[ma Tuki|jan Tuki]] li pakala li lawa e ma Pasileja Loma.
== nasin sewi ==
[[sitelen:August Labicana Massimo Inv56230.jpg|thumb|300x300px|jan Okuse li jan sewi pi suli mute (''Pontifex Maximus'') lon ma Loma]]
tan tenpo open pi ma Loma la [[nasin sewi]] lawa pi ma Loma li [[nasin sewi pi ma Loma|nasin sewi Loma]]. tenpo pi jan lawa Newo en jan lawa Tomitijan la, jan Loma li alasa e jan pi nasin sewi pi jan Jesu. tenpo pi jan lawa Konati la nasin sewi lawa pi ma Loma tawa [[nasin sewi pi jan Jesu]].


== tenpo ni ==
== tenpo ni ==
ma ni la tenpo pini la ma Loma pi tenpo pini li lawa: [[ma Epanja]] en [[ma Potuke]] en [[ma Italija]] en [[ma Kanse]] en [[ma Lominija]] en [[ma Kinla]] en [[ma Inli]] en ma ante.
ma ni la tenpo pini la ma Loma pi tenpo pini li lawa: [[ma Epanja]] en [[ma Potuke]] en [[ma Italija]] en [[ma Kanse]] en [[ma Lominija]] en [[ma Kinla]] en [[ma Inli]] en ma ante.


== sitelen ==
<gallery>
sitelen:Colosseo 2020.jpg|tomo Kolosemo anu tomo musi pi jan Flavia, tomo pi sona tan jan mute
sitelen:Capitoline she-wolf Musei Capitolini MC1181.jpg|soweli meli li moku telo e jan Lomulu e jan Lemu
sitelen:Capitoline Brutus Musei Capitolini MC1183 02.jpg|jan kiwen li sitelen e jan Luku Junu Putu, mama pi lawa kulupu pi ma Loma
sitelen:Augustus of Prima Porta (inv. 2290).jpg|jan kiwen li sitelen e jan Okuse, jan nanpa wan pi ma Loma
sitelen:Mosaic of Justinianus I - Basilica San Vitale (Ravenna).jpg|sitelen kiwen pi jan lawa Jusinija nanpa wan
</gallery>
== o lukin kin ==
* [[jan Okuse]]
* [[jan Juliju Kesali]]
* [[ma suli Loma sewi]]
* [[tenpo linja pi tenpo pini pi ma Loma]]
== tan sona ==
<references />{{lipu pona}}
[[kulupu:ma Apika]]
[[kulupu:ma Apika]]
[[kulupu:ma Asija]]
[[kulupu:ma Asija]]
linja nanpa 47: linja nanpa 112:
[[kulupu:ma pi tenpo pini]]
[[kulupu:ma pi tenpo pini]]
[[kulupu:ma Loma pi tenpo pini]]
[[kulupu:ma Loma pi tenpo pini]]
[[kulupu:tenpo pini]]
[[kulupu:lipu pona]]
156

edits