lipu "ma Mewika" la tenpo tu la ante li ni

l
→‎ma ante: ma Sisi
(translated from lede of wikipedia:United States. I'll note that I had to come up with a term for the indigenous peoples of the continental U.S., and tokiponized from "American Indian" on the basis that it is the term preferred by a majority of such people)
l (→‎ma ante: ma Sisi)
 
(43 intermediate revisions by 12 users not shown)
linja nanpa 1: linja nanpa 1:
:''lipu ni li toki lon ma lawa. sina alasa e ma sina la, o lukin e lipu ni: [[ma Amelika]]''
{{wile pali}}
'''ma Mewika''' li ma suli lon [[ma Amelika]]. [[toki Inli]] la jan li nimi e ona '''the United States of America'''. tu ona la [[ma tu pi ma Mewika|ma tu pi mute 50]], en ma tomo lawa wan, en [[ma telo suli pi ma Mewika|ma telo suli luka]], en [[ma pi kulupu Mewika-Intajan|ma 326]] pi [[kulupu Mewika-Intajan]]<!-- using these terms as they are preferred by a majority of American Indians! --> li jo e lawa taso ona. kin ma telo lili mute li lon. ma en kulupu en mani en wawa la ona li suli mute a. [[ma tomo Sisi|ma tomo Sisi]] <!-- Washingtonians tend to call it "D.C.", not "Washington" --> e ma lawa. mute kulupu la [[ma tomo Nu-Joko]] li nanpa wan.
{{poki sona ma
| nimi ma        = ma Mewika
| nimi mama      = United States of America
| ma            =
| len ma        = [[sitelen:Flag_of_the_United_States.svg|150px]]
| sitelen lawa  = [[sitelen:Greater_coat_of_arms_of_the_United_States.svg|100px]]
| kalama musi ma = ''The Star-Spangled Banner''<br>(len sitelen pi mun suno)<br>[[sitelen:"The Star-Spangled Banner" - Choral with band accompaniment - United States Army Field Band.oga]]
| ma tomo lawa  = [[ma tomo Wasinton]]
| mute jan la ma tomo suli = [[ma tomo Nujo]]
| toki lawa      = ala (lon lipu lawa)<br>[[toki Inli]] (lon)
| toki ante      = [[toki Epanja]]
| nasin lawa     =
| ISO 3166      = US
| ma suli        = [[ma Amelika lete]]
| sitelen ma     = [[sitelen:USA_orthographic.svg|200px]]
| jan lawa      = [[jan So Patan]]
| mani          = [[mani Mewika]] ($) (USD)
}}
{{kon ante|ma lawa|[[ma suli]]|[[ma Amelika]]}}
{{nimi ijo|'''ma Mewika'''|United States of America|toki Inli}} anu {{nimi ijo|'''ma Juwese'''|USA}} li [[ma lawa]] suli lon [[ma Amelika]]. ona li lon poka pi [[ma Kanata]] pi [[ma Mesiko]] pi [[telo Alansi]] pi [[telo Pasipi]]. ona li jo e [[ma Mewika#ma lili|ma lili mute]] e ma tomo lawa wan e ma lili weka mute e ma lili mute pi [[kulupu nanpa wan pi ma Amelika|kulupu nanpa wan pi ma Mewika]]. [[ma tomo Sisi]] li ma tomo lawa. mute jan la [[ma tomo Nujo]] li nanpa wan.


pini suli la [[kulupu majuna Amelika]] <!-- however, they are *not* preferred by indigenous peoples of the America more broadly --> li kama lon ma Amelika tan [[ma Sipi]]. <!-- Siberia --> pini lili la kulupu [[ma Elopa|Elopa]] li kama. [[ma Juke]] li pali e ma sin lon ma Amelika lon poka pi [[telo Alansi]]. ni li ma Mewika sin. taso ma Juke li lawa ike e ma sin. kulupu Mewika li wile weka tan ma Juke, li utala e ona. kulupu Mewika li tawa [[telo Pasipi]], li weka e kulupu Mewika-Intajan tan tomo ona, li pali e ma tu sin. jan li ken poki e jan ante. jan mute li pilin ike tawa ni. taso jan mute li pilin pona tawa ni. ma tu li utala. ma pi poki ala li anpa e ma poki. jan li ken ala poki e jan. taso lawa li awen ken poki e jan, li awen ken lawa e pali ona.
ma en kulupu en mani en wawa la ona li suli mute a. tenpo ni la, ona li [[ma wawa]] suli nanpa wan lon ma ali. jan pi ma Mewika ken anu e jan lawa pi ma Mewika. ma Mewika li wawa mute li lawa e ijo mute. kulupu mute en nasin mute li lon ma Mewika. jan mute li kama tawa ma Mewika tan ma ante.<ref>[https://www.britannica.com/place/United-States/Native-Americans#ref78004 People of the United States - Immigration] - ''[[lipu sona Pitanika|Encyclopedia Britannica]]''</ref> taso, jan li pali ante tawa jan pi kulupu ante. ike mute li kama tan ni. jan mute li jo e mani mute. taso jan mute li jo e mani lili.<ref>[https://www.upi.com/Top_News/US/2018/06/22/UN-report-With-40M-in-poverty-US-most-unequal-developed-nation/8671529664548/?spt=su U.N. report: With 40M in poverty, U.S. most unequal developed nation] - ''UPI.com''</ref>


kulupu Mewika li pilin ike mute tawa [[ma Esese]]<!-- USSR -->. ona li utala e ona. taso ona li kepeken ala e ilo utala. ona li lawa e ma ante. ma ni li utala ilo. jan Mewika li tawa [[kon mun]], tawa [[mun|mun "mun"]]. kulupu utala pi ma Mewika li suli mute, li wawa mute, li utala e ma ante.
==nimi==
toki Inli la, nimi suli pi ma Mewika li {{nimi ijo|"''United States of America''"|wan pi ma mute pi ma Mewika}}. taso toki Inli la, nimi lili pi ma Mewika li sama e {{nimi ijo|[[ma Amelika]]|America}}. ni li tan ni: nimi pi ma lawa Mewika li kama tan [[ma suli]] ona. tenpo mute la, jan li kepeken nimi lili lili tan sitelen open pi nimi suli pi ma Mewika: ''US'' anu ''USA''. nimi "Juwese" lon [[toki pona]] li kama tan nimi lili ni.


jan li lawa e jan lawa pi ma Mewika. ma Mewika li wawa mute, li lawa e ijo mute. kulupu mute en nasin mute li lon ma Mewika. jan mute li kama tawa ma Mewika tan ma ante. taso kulupu li sama ante. ike mute li tan ni. kulupu wawa li moli e jan tan kulupu pi wawa lili, li poki e ona, li ike e sijelo ona.
==tenpo pini==
[[sitelen:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|250px|mama pi ma Mewika li sitelen e [[toki pi lawa sin]].]]
 
tenpo pi pini mute la kulupu nanpa wan pi ma Amelika li kama lon ma Amelika tan [[ma Sipi]]<!--Siberia-->. tenpo pi pini lili la kulupu [[ma Elopa|Elopa]] li kama. ma mute pi ma Elopa li wile lanpan ma lon ma Amelika. [[ma Juke]] li pali e ma sin lon ma Amelika lon poka pi [[telo Alansi]]. ni li ma Mewika sin. taso jan pi kama tawa ma Mewika la ma Juke li lawa ike e ma sin. kulupu Mewika li wile weka tan ma Juke li [[utala pi ante suli pi ma Mewika|utala e ona]]. tenpo sike 1776 la, jan pi ma Mewika li toki e ni: ona li lawa e ma ona. [[mama pi ma Mewika]] li pali e [[lipu lawa suli pi ma Mewika|lipu lawa suli]] e [[lawa pi ken jan lon ma Mewika|lawa pi ken jan]].
 
kulupu Mewika li kama suli li tawa e [[telo Pasipi]] li weka e kulupu Mewika Insijan tan tomo ona. tenpo sike 1861 la, ma Mewika li kama tu. ni li tan ni: jan li ken [[jo jan|poki e jan ante]]. jan mute li pilin ike tawa ni. taso jan mute li pilin pona tawa ni. kulupu tu li utala. ma pi poki ala li anpa e ma poki. jan li ken ala poki e jan. taso lawa li awen ken e poki jan li awen ken e lawa pi pali ona.
 
ma Mewika li utala lon [[utala suli nanpa wan]]. tenpo open pi [[utala suli nanpa tu]] la ma Mewika li utala ala. taso [[ma Nijon]] li pakala e ma tomo utala ona Pearl Harbor. tan ni la, ma Mewika li utala e ma Nijon e [[ma Tosi]] e [[ma Italija]]. ma Mewika en ma ante li anpa e ma Nijon e ma Tosi e ma Italija.  
 
kulupu Mewika li pilin ike mute tawa [[ma Sesesele]]. [[utala lete]] la ona li utala e ona. taso ona li kepeken ala ilo utala. ona li lawa e ma ante. ma ni li utala ilo. ma Mewika li utala lon [[ma Anku]] li lon [[ma Wije]] tan ni. jan pi ma Mewika li tawa [[kon mun]] tawa [[mun mi]]. kulupu utala pi ma Mewika li kama suli mute li kama wawa mute li utala e ma ante. utala lete li pini lon tenpo sike nanpa 1991 tan ni: ma Sesesele li pakala.
 
==nasin lawa==
ma Mewika li jo e [[kulupu pi nasin lawa|kulupu suli tu pi nasin lawa]]. ona li {{nimi ijo|[[kulupu Temoka]]|Democratic Party}} li {{nimi ijo|[[kulupu Wepupikan]]|Republican Party}}. jan lawa pi ma Mewika li [[jan So Paten]] li tan kulupu Temoka. tenpo pini la [[jan Tana Tun]] li jan lawa li tan kulupu Wepupikan.
 
==esun en mani==
[[sitelen:United States one dollar bill, obverse.jpg|thumb|lipu mani wan pi mani Mewika]]
 
[[mani Mewika]] (nimi pi [[toki Inli]]: ''dollar''; sitelen: $; nimi pi [[kulupu ISO|ISO-4217]]: USD) li mani suli taso lon ma Mewika. lipu lawa pi sike mani pi tenpo sike 1792 li pali e mani pi ma Mewika. sina kipisi e mani pi ma Mewika la, ona li pali e {{nimi ijo|mani lili Mewika|cent|toki Inli}}. mani lili 100 pi ma Mewika li lon mani 1 pi ma Mewika . lipu lawa ni li kin pali e nasin pi pali e sike mani pi mani pi ma Mewika. lipu pi mani pi ma Mewika li tan kulupu mani suli pi ma Mewika. tenpo meso la, nimi ona li monsi laso ([[toki Inli]]: ''Greenback'') tan ni: ona li laso mute.
 
==jan==
ma Mewika li jo e jan mute. kulupu nanpa wan pi ma Mewika li lon ma Mewika tan tenpo pini suli. jan pi selo walo li kama sona e ma Amelika la jan pi selo walo en jan pi selo pimeja li kama. jan mute li kama tan [[ma Elopa]]. toki Inli li toki nanpa wan pi ma Mewika. jan mute mute lon ma Mewika li alasa e [[nasin sewi Kolisu]].
 
==ma==
ma Mewika la ma lili mute li lon. ma lili li ken lawa la ma 50 ni li lon.
 
===ma lili lawa===
[[sitelen:Map of USA with state names.svg|lang=tok|350px|thumb|sitelen pi ma Mewika]]
 
<div style="column-count: 3;">
* [[sitelen:Flag of Iowa.svg|20px|frameless]] [[ma Ajowa]] (IA)
* [[sitelen:Flag of Arkansas.svg|20px|frameless]] [[ma Akanso]] (AR)
* [[sitelen:Flag of Alaska.svg|20px|frameless]] [[ma Alaka]] (AK)
* [[sitelen:Flag of Alabama.svg|20px|frameless]] [[ma Alapama]] (AL)
* [[sitelen:Flag of Idaho.svg|20px|frameless]] [[ma Atajo]] (ID)
* [[sitelen:Flag of Hawaii.svg|20px|frameless]] [[ma Awawi]] (HI)
* [[sitelen:Flag of Arizona.svg|20px|frameless]] [[ma Ewisona]] (AZ)
* [[sitelen:Flag of Illinois.svg|20px|frameless]] [[ma Ilino]] (IL)
* [[sitelen:Flag of Indiana.svg|20px|frameless]] [[ma Insijena]] (IN)
* [[sitelen:Flag of Utah.svg|20px|frameless]] [[ma Juta]] (UT)
* [[sitelen:Flag of California.svg|20px|frameless]] [[ma Kaliponja]] (CA)
* [[sitelen:Flag of Connecticut.svg|20px|frameless]] [[ma Kanesika]] (CT)
* [[sitelen:Flag of Kansas.svg|20px|frameless]] [[ma Kense]] (KS)
* [[sitelen:Flag of Kentucky.svg|20px|frameless]] [[ma Kentaki]] (KY)
* [[sitelen:Flag of Colorado.svg|20px|frameless]] [[ma Kolowato]] (CO)
* [[sitelen:Flag of Florida.svg|20px|frameless]] [[ma Lowita]] (FL)
* [[sitelen:Flag of Louisiana.svg|20px|frameless]] [[ma Luwisijena]] (LA)
* [[sitelen:Flag of Massachusetts.svg|20px|frameless]] [[ma Masasusi]] (MA)
* [[sitelen:Flag of Maine.svg|20px|frameless]] [[ma Men]] (ME)
* [[sitelen:Flag of Maryland.svg|20px|frameless]] [[ma Mewilan]] (MD)
* [[sitelen:Flag of Minnesota.svg|20px|frameless]] [[ma Minisota]] (MN)
* [[sitelen:Flag of Michigan.svg|20px|frameless]] [[ma Misikin]] (MI)
* [[sitelen:Flag of Mississippi.svg|20px|frameless]] [[ma Misisipi]] (MS)
* [[sitelen:Flag of Missouri.svg|20px|frameless]] [[ma Misuwi]] (MO)
* [[sitelen:Flag of Montana.svg|20px|frameless]] [[ma Montana]] (MT)
* [[sitelen:Flag of Nebraska.svg|20px|frameless]] [[ma Nepaka]] (NE)
* [[sitelen:Flag of Nevada.svg|20px|frameless]] [[ma Niwata]] (NV)
* [[sitelen:Flag of North Carolina.svg|20px|frameless]] [[ma Nokewalana]] (NC)
* [[sitelen:Flag of North Dakota.svg|20px|frameless]] [[ma Notakota]] (ND)
* [[sitelen:Flag of New York.svg|20px|frameless]] [[ma Nujo]] (NY)
* [[sitelen:Flag of New Mexico.svg|20px|frameless]] [[ma Numesiko]] (NM)
* [[sitelen:Flag of New Jersey.svg|20px|frameless]] [[ma Nusesi]] (NJ)
* [[sitelen:Flag of New Hampshire.svg|20px|frameless]] [[ma Nuwanse]] (NH)
* [[sitelen:Flag of Oklahoma.svg|20px|frameless]] [[ma Okajoma]] (OK)
* [[sitelen:Flag of Rhode Island.svg|20px|frameless]] [[ma Otalan]] (RI)
* [[sitelen:Flag of Ohio.svg|20px|frameless]] [[ma Owajo]] (OH)
* [[sitelen:Flag of Oregon.svg|20px|frameless]] [[ma Owekan]] (OR)
* [[sitelen:Flag of Pennsylvania.svg|20px|frameless]] [[ma Pensiwenja]] (PA)
* [[sitelen:Flag of South Carolina.svg|20px|frameless]] [[ma Sakewalana]] (SC)
* [[sitelen:Flag of South Dakota.svg|20px|frameless]] [[ma Satakota]] (SD)
* [[sitelen:Flag of the_State_of_Georgia.svg|20px|frameless]] [[ma Sosa]] (GA)
* [[sitelen:Flag of Delaware.svg|20px|frameless]] [[ma Telawe]] (DE)
* [[sitelen:Flag of Tennessee.svg|20px|frameless]] [[ma Tenesi]] (TN)
* [[sitelen:Flag of Texas.svg|20px|frameless]] [[ma Tesa]] (TX)
* [[sitelen:Flag of Wyoming.svg|20px|frameless]] [[ma Wajomin]] (WY)
* [[sitelen:Flag of Washington.svg|20px|frameless]] [[ma Wasinton]] (WA)
* [[sitelen:Flag of Vermont.svg|20px|frameless]] [[ma Wemon]] (VT)
* [[sitelen:Flag of Virginia.svg|20px|frameless]] [[ma Wesinja]] (VA)
* [[sitelen:Flag of West Virginia.svg|20px|frameless]] [[ma Wewesinja]] (WV)
* [[sitelen:Flag of Wisconsin.svg|20px|frameless]] [[ma Wikansen]] (WI)
</div>
 
===ma ante===
* [[sitelen:Flag of Washington, D.C.svg|20px|frameless]] [[ma tomo Sisi]] (DC)
* [[sitelen:Flag of Guam.svg|20px|frameless]] [[ma Kuwan]] (GU)
* [[sitelen:Flag of Puerto Rico.svg|20px|frameless]] [[ma Petoliko]] (PR)
 
==tan sona==
<references/>
 
[[kulupu:ma Mewika|*]]
[[kulupu:lipu ni li lon lipu Panton kin la o lukin]]
{{ma Mewika}}
62

edits