lipu "tawa anpa" la tenpo tu la ante li ni
No edit summary |
l (ilo li ante e nimi pi nasin lipu tan "ijo:" tawa "sitelen:") |
||
| (7 intermediate revisions by 2 users not shown) | |||
| linja nanpa 3: | linja nanpa 3: | ||
ma la, ijo ali li tawa anpa. ni li tan ni: [[suli]] ale li wile tawa [[suli]] ale. | ma la, ijo ali li tawa anpa. ni li tan ni: [[suli]] ale li wile tawa [[suli]] ale. | ||
ijo li tawa anpa la, ona li pilin ala e [[ | ijo li tawa anpa la, ona li pilin ala e [[wile tawa]]. | ||
<gallery> | <gallery> | ||
ijo:Falling apple crop.jpg|thumb|kili li tawa anpa. | ijo:Falling apple crop.jpg|thumb|kili li tawa anpa. | ||
ijo:720th_STG.jpg|jan utala li tawa anpa. | ijo:720th_STG.jpg|jan utala li tawa anpa. | ||
</gallery> | </gallery> | ||
==nasin== | ==toki pi jan Kalilejo Kalili== | ||
[[ | |||
suli ale li wile tawa suli ale ante. suli li suli mute la, wawa ni li suli. ni la, ijo li tawa [[ma]] | [[jan Alitotele]] la, ijo pi suli mute li tawa anpa mute. ijo pi suli lili li tawa anpa lili. | ||
[[jan Kalilejo Kalili]] li kama sona e ni: ijo ale li tawa anpa lon tenpo sama. | |||
ijo pi suli mute li [[wile tawa]] mute. taso, ijo pi suli mute li [[wile awen]] mute kin. nasin tu ni li weka e nasin ante. | |||
<gallery> | |||
ijo:Pisa experiment.png|jan Kalilejo li pana e sike tu tan [[tomo nasa pi ma tomo Pisa]]. sike wan li suli mute. sike ante li suli lili. taso, sike tu li tawa anpa lon tenpo sama. | |||
ijo:Apollo 15 feather and hammer drop.ogv|ijo li tawa anpa lon tenpo sama. | |||
</gallery> | |||
==toki pi jan Isa Nuton== | |||
[[sitelen:NewtonsLawOfUniversalGravitation.svg|thumb]] | |||
[[jan Isa Nuton]] li toki e nasin pi tawa anpa. jan Isa Nuton li kama sona e ni: tawa mun en tawa anpa pi ijo li nasin sama. | |||
toki pi jan Isa Nuton la, tawa anpa li {{nimi ijo|[[wile tawa]]|force}}. suli ale li wile tawa suli ale ante. suli li suli mute la, wawa ni li suli. ni la, ijo li tawa [[ma]]. taso, ijo li tawa mute la, ijo li tawa lon sike pi ijo pi suli mute. [[ma]] li tawa lon sike [[suno]]. [[mun Luna]] li tawa lon sike ma. | |||
<gallery> | <gallery> | ||
Newton_Cannon.svg|ilo li weka wawa e sike lon nasin. sike li tawa mute la, ona li tawa lon sike ma. | Newton_Cannon.svg|ilo li weka wawa e sike lon nasin. sike li tawa mute la, ona li tawa lon sike ma. | ||
</gallery> | </gallery> | ||
==lupa pimeja== | |||
{{nimi ijo|lupa pimeja|black hole}} | ==toki pi jan Ape Ansan== | ||
[[sitelen:spacetime lattice analogy.svg|thumb|ma li ante e {{nimi ijo|len tenpo kon|spacetime}}.]] | |||
jan Isa Nuton la, [[jan Ape Ansan]] li toki e nasin ante pi tawa anpa. toki pi jan Ape Asan la, suli li ante e {{nimi ijo|len tenpo kon|spacetime}}. ijo li lon poka suli la, tenpo li tawa lili. {{nimi ijo|kon|space}} lon poka suli li kama lili. ni la, [[nasin]] pi tawa ijo li ante lon poka suli. | |||
===lupa pimeja=== | |||
{{nimi ijo|lupa pimeja|black hole}} li jo e wawa suli pi tawa anpa. [[suno]] lon poka mute pi lupa pimeja li ken ala weka. suno li ken ala weka la, ona li pimeja lukin. suno li tawa lon poka pi lupa pimeja la, suno li ante e nasin ona. | |||
lupa pimeja li ante e nasin suno taso ala. ona li ante e tawa tenpo kin. tan weka la, tenpo li pini lon selo pi lupa pimeja. | |||
[[sitelen:Black hole lensing web.gif|thumb|suno li ante e nasin ona. (pali tan ilo sona)]] | |||
[[sitelen:BBH gravitational lensing of gw150914.webm|thumb|298x298px|lupa pimeja tu li kama wan (pali tan ilo sona)]] | |||
{{nimi ijo|selo pi lupa pimeja|event horizon}} la, jan li ken ala lukin e insa. ala li ken weka tan insa pi selo pi lupa pimeja. | |||
<gallery> | <gallery> | ||
Black hole - Messier 87 crop max res.jpg|sitelen nanpa wan pi lupa pimeja | Black hole - Messier 87 crop max res.jpg|sitelen nanpa wan pi lupa pimeja | ||
Black hole details.svg|sitelen sona pi lupa pimeja | |||
</gallery> | </gallery> | ||
[[kulupu:sona tawa]] | [[kulupu:sona tawa]] | ||
Latest revision as of 2023-01-26T06:26:27
kama tawa ala li tawa e ijo la, ona li tawa anpa.
ma la, ijo ali li tawa anpa. ni li tan ni: suli ale li wile tawa suli ale.
ijo li tawa anpa la, ona li pilin ala e wile tawa.
kili li tawa anpa.
jan utala li tawa anpa.
toki pi jan Kalilejo Kalili[o ante | o ante e toki ilo]
jan Alitotele la, ijo pi suli mute li tawa anpa mute. ijo pi suli lili li tawa anpa lili. jan Kalilejo Kalili li kama sona e ni: ijo ale li tawa anpa lon tenpo sama.
ijo pi suli mute li wile tawa mute. taso, ijo pi suli mute li wile awen mute kin. nasin tu ni li weka e nasin ante.
jan Kalilejo li pana e sike tu tan tomo nasa pi ma tomo Pisa. sike wan li suli mute. sike ante li suli lili. taso, sike tu li tawa anpa lon tenpo sama.
ijo li tawa anpa lon tenpo sama.
toki pi jan Isa Nuton[o ante | o ante e toki ilo]
jan Isa Nuton li toki e nasin pi tawa anpa. jan Isa Nuton li kama sona e ni: tawa mun en tawa anpa pi ijo li nasin sama.
toki pi jan Isa Nuton la, tawa anpa li wile tawa (force). suli ale li wile tawa suli ale ante. suli li suli mute la, wawa ni li suli. ni la, ijo li tawa ma. taso, ijo li tawa mute la, ijo li tawa lon sike pi ijo pi suli mute. ma li tawa lon sike suno. mun Luna li tawa lon sike ma.
ilo li weka wawa e sike lon nasin. sike li tawa mute la, ona li tawa lon sike ma.
toki pi jan Ape Ansan[o ante | o ante e toki ilo]
jan Isa Nuton la, jan Ape Ansan li toki e nasin ante pi tawa anpa. toki pi jan Ape Asan la, suli li ante e len tenpo kon (spacetime). ijo li lon poka suli la, tenpo li tawa lili. kon (space) lon poka suli li kama lili. ni la, nasin pi tawa ijo li ante lon poka suli.
lupa pimeja[o ante | o ante e toki ilo]
lupa pimeja (black hole) li jo e wawa suli pi tawa anpa. suno lon poka mute pi lupa pimeja li ken ala weka. suno li ken ala weka la, ona li pimeja lukin. suno li tawa lon poka pi lupa pimeja la, suno li ante e nasin ona.
lupa pimeja li ante e nasin suno taso ala. ona li ante e tawa tenpo kin. tan weka la, tenpo li pini lon selo pi lupa pimeja.
selo pi lupa pimeja (event horizon) la, jan li ken ala lukin e insa. ala li ken weka tan insa pi selo pi lupa pimeja.
sitelen nanpa wan pi lupa pimeja
sitelen sona pi lupa pimeja
