lipu "telo suli Paka" la tenpo tu la ante li ni

tan lipu Wikipesija
Jump to navigation Jump to search
No edit summary
No edit summary
linja nanpa 1: linja nanpa 1:
[[sitelen:Мыс_Лударь,_17_июня_2013_года.jpg|alt=|thumb|250x250px|sitelen pi telo suli Paka]]
[[sitelen:Мыс_Лударь,_17_июня_2013_года.jpg|alt=|thumb|250x250px|sitelen pi telo suli Paka]]
{{nimi ijo|'''telo suli sike Paka'''|Байкал|toki Lusi||ipa=|2b=Байгал далай|3b=toki Pula (ma Lusi)}} li [[telo suli|telo suli sike]] lon ma [[poka suno#poka pini pi open suno|pini pi open suno]] pi [[ma Sipil]] pi [[ma Lusi]]. nasin tawa anpa pi sike telo la, ona li nanpa wan. suli la, ona li nanpa luka tu lon [[ma|ma ali]]<ref>{{tan sona|tan="Large Lakes of the World"|linja=https://www.factmonster.com/world/geography/large-lakes-world|kulupu toki=FactMonster|toki tan=toki Inli}}</ref>. ona li lon [[ma Asija]]. [[ma Iku]] en [[ma Pula]] li lon poka ona.
{{nimi ijo|'''telo suli sike Paka'''|Байка́л|toki Lusi||ipa=|2b=Байгал далай|3b=toki Pula (ma Lusi)}} li [[telo suli|telo suli sike]] lon ma [[poka suno#poka pini pi open suno|pini pi open suno]] pi [[ma Sipil]] pi [[ma Lusi]]. nasin tawa anpa pi sike telo la, ona li nanpa wan. suli la, ona li nanpa luka tu lon [[ma|ma ali]]<ref>{{tan sona|tan="Large Lakes of the World"|linja=https://www.factmonster.com/world/geography/large-lakes-world|kulupu toki=FactMonster|toki tan=toki Inli}}</ref>. ona li lon [[ma Asija]]. [[ma Iku]] en [[ma Pula]] li lon poka ona.
== telo suli sike Paka ==
== telo suli sike Paka ==
[[sitelen:Baikal.A2001296.0420.250m-NASA.jpg|left|thumb|154x154px|sitelen pi telo suli sike Paka lon sewi]]
[[sitelen:Baikal.A2001296.0420.250m-NASA.jpg|left|thumb|154x154px|sitelen pi telo suli sike Paka lon sewi]]
linja ona li 636 [[linja Metu|linja Kilometu]]. linja poka ona li 79 linja Kilometu en lili. suli ona li 31 700 linja Kilometu suli linja Kilometu (linja Kilometu²). nasin tawa anpa meso ona li 744 linja Metu. nasin tawa anpa suli ona li 1642 linja Metu. nasin tawa anpa ona pi sike telo la, ona li nanpa wan<ref name=":0">{{tan sona|tan="Байкал"|linja=https://bigenc.ru/c/baikal-ed3308|jan=jan Шапоренко С. И. en jan Шимараев М. Н.|kulupu toki="Большая российская энциклопедия: научно-образовательный портал"|tenpo=tenpo suno 31, tenpo mun 3, tenpo sike 2023|toki tan=toki Lusi}}</ref>.   
linja pi telo suli sike Pakali li 636 [[linja Metu|linja Kilometu]]. linja poka ona li 79 linja Kilometu en lili. suli ona li 31 700 linja Kilometu suli linja Kilometu (linja Kilometu²). nasin tawa anpa meso ona li 744 linja Metu. nasin tawa anpa suli ona li 1642 linja Metu. nasin tawa anpa ona pi sike telo la, ona li nanpa wan<ref name=":0">{{tan sona|tan="Байкал"|linja=https://bigenc.ru/c/baikal-ed3308|jan=jan Шапоренко С. И. en jan Шимараев М. Н.|kulupu toki="Большая российская энциклопедия: научно-образовательный портал"|tenpo=tenpo suno 31, tenpo mun 3, tenpo sike 2023|toki tan=toki Lusi}}</ref>.   


nasin telo 544 anu 1123 li pana e telo tawa sike telo Paka<ref>{{tan sona|tan="Байкал в вопросах и ответах"|linja=https://www.google.ru/books/edition/%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%B0%D0%BB_%D0%B2_%D0%B2%D0%BE%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%B0%D1%85_%D0%B8_%D0%BE%D1%82/dW0KAQAAIAAJ?hl=ru&gbpv=0&bsq=%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%B0%D0%BB%20%D0%B2%20%D0%B2%D0%BE%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%B0%D1%85%20%D0%B8%20%D0%BE%D1%82%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%85|jan=jan Григорий Иванович Галазий|kipisi=56|kulupu toki="Восточно-Сибирское книжное изд-во"|tenpo=tenpo sike 1987|toki tan=toki Lusi}}</ref>. ona li jo e ma 22 ma lon telo. ma lon telo suli pi ona li {{nimi ijo|[[ma telo Akon]]|Ольхо́н|toki Lusi}}<ref name=":0" />. jan li ken moku e telo pi telo suli sike Paka. telo pi telo suli sike Paka li lete li lukin. ona li kama [[lete#kiwen lete|telo kiwen]] lon [[tenpo lete]].  
nasin telo 544 anu 1123 li pana e telo tawa sike telo Paka<ref>{{tan sona|tan="Байкал в вопросах и ответах"|linja=https://www.google.ru/books/edition/%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%B0%D0%BB_%D0%B2_%D0%B2%D0%BE%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%B0%D1%85_%D0%B8_%D0%BE%D1%82/dW0KAQAAIAAJ?hl=ru&gbpv=0&bsq=%D0%91%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%B0%D0%BB%20%D0%B2%20%D0%B2%D0%BE%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%B0%D1%85%20%D0%B8%20%D0%BE%D1%82%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%B0%D1%85|jan=jan Григорий Иванович Галазий|kipisi=56|kulupu toki="Восточно-Сибирское книжное изд-во"|tenpo=tenpo sike 1987|toki tan=toki Lusi}}</ref>. ona li jo e 22 ma lon telo. ma lon telo suli pi ona li {{nimi ijo|[[ma telo Akon]]|Ольхо́н|toki Lusi}}<ref name=":0" />. jan li ken moku e telo pi telo suli sike Paka. telo pi telo suli sike Paka li lete li lukin. ona li kama [[lete#kiwen lete|telo kiwen]] lon [[tenpo lete]].  


jan sona mute li pilin e ni: telo suli sike Paka tan tenpo sike weka 25,000,000―75,000,000. taso jan sona ante li pilin e ni: telo suli sike Paka tan tenpo sike weka 110,000―78,000<ref>{{tan sona|tan="Возраст Байкала"|linja=https://cyberleninka.ru/article/n/vozrast-baykala-1|jan=jan Лопатин Д. В. en jan Томилов Б. В.|kulupu toki="Вестник СПбГУ. Науки о Земле"|tenpo=tenpo sike 2004|toki tan=toki Lusi}}</ref>.
jan sona mute li pilin e ni: telo suli sike Paka tan tenpo sike weka 25,000,000―75,000,000. taso jan sona ante li pilin e ni: telo suli sike Paka tan tenpo sike weka 110,000―78,000<ref>{{tan sona|tan="Возраст Байкала"|linja=https://cyberleninka.ru/article/n/vozrast-baykala-1|jan=jan Лопатин Д. В. en jan Томилов Б. В.|kulupu toki="Вестник СПбГУ. Науки о Земле"|tenpo=tenpo sike 2004|toki tan=toki Lusi}}</ref>.
linja nanpa 14: linja nanpa 14:
[[sitelen:Bajkalsjöns strand 2006. Skräp på stranden.jpg|thumb|225x225px|[[jaki]] jan li lon ma lon poka pi telo suli sike Paka]]
[[sitelen:Bajkalsjöns strand 2006. Skräp på stranden.jpg|thumb|225x225px|[[jaki]] jan li lon ma lon poka pi telo suli sike Paka]]
[[sitelen:Baikal-seal 4747-pho.jpg|left|thumb|216x216px|soweli kala pi telo suli sike Paka]]
[[sitelen:Baikal-seal 4747-pho.jpg|left|thumb|216x216px|soweli kala pi telo suli sike Paka]]
tenpo pini la, ma tomo en tomo pali en ante li ike tawa telo suli sike Paka<ref name=":0" />. tenpo sike 1996 la, [[kulupu UNESCO]] li awen e ona<ref>{{tan sona|tan="Lake Baikal"|linja=https://whc.unesco.org/en/list/754|kulupu toki=whc.unesco.org|toki tan=toki Inli}}</ref>. tenpo sike 1999 la, ma Lusi li awen e ona<ref name=":0" />. taso ike li lon telo ona lon tenpo ni. soweli li kama moli tan ni<ref>{{tan sona|tan="Экологическая ситуация на Байкале – как сохранить жемчужину Сибири"|linja=https://ria.ru/20220902/baykal-1813922744.html|jan=jan Юлия Чичерина|kulupu toki="РИА Новости"|tenpo=tenpo suno 2, tenpo mun 9, tenpo sike 2022|toki tan=toki Lusi}}</ref>. telo suli sike Paka li pona tawa jan. jan li tawa lon ona tan ni: jan li wile e musi<ref name=":0" />.
ma tomo mute li lon ma poka pi telo suli sike Paka. ma tomo suli: {{nimi ijo|[[ma tomo Sewelopaka]]|Северобайка́льск|toki Lusi}} en {{nimi ijo|[[ma tomo Sutana]]|Слюдя́нка|toki Lusi}} en {{nimi ijo|[[ma tomo Paka]]|Байка́льск|toki Lusi}} en ante.


jan li alasa e soweli kala e kala pi telo suli sike Paka. ni li lon ala<ref>{{tan sona|tan="Байкал в сетях браконьеров"|linja=https://archive.ph/20120911193226/www.rgo.ru/2010/07/bajkal-v-setyax-brakonerov/|jan=jan Наталья Первова|kulupu toki="Русское географическое общество"|toki tan=toki Lusi}}</ref>.
tenpo pini la, ma tomo en tomo pali en ante li ike tawa telo suli sike Paka<ref name=":0" />. tenpo sike 1996 la, [[kulupu UNESCO]] li awen e ona<ref>{{tan sona|tan="Lake Baikal"|linja=https://whc.unesco.org/en/list/754|kulupu toki=whc.unesco.org|toki tan=toki Inli}}</ref>. tenpo sike 1999 la, ma Lusi li awen e ona<ref name=":0" />. taso ike li lon telo ona lon tenpo ni. soweli li kama moli tan ni<ref>{{tan sona|tan="Экологическая ситуация на Байкале – как сохранить жемчужину Сибири"|linja=https://ria.ru/20220902/baykal-1813922744.html|jan=jan Юлия Чичерина|kulupu toki="РИА Новости"|tenpo=tenpo suno 2, tenpo mun 9, tenpo sike 2022|toki tan=toki Lusi}}</ref>. jan li alasa e soweli kala e kala pi telo suli sike Paka. ni li ken ala<ref>{{tan sona|tan="Байкал в сетях браконьеров"|linja=https://archive.ph/20120911193226/www.rgo.ru/2010/07/bajkal-v-setyax-brakonerov/|jan=jan Наталья Первова|kulupu toki="Русское географическое общество"|toki tan=toki Lusi}}</ref>.
 
telo suli sike Paka li pona tawa jan. jan li tawa lon ona tan ni: jan li wile e musi<ref name=":0" />.  


== tenpo pini ==
== tenpo pini ==
tenpo sike weka 12,000 la, jan li lon ma lon poka pi telo suli sike Paka. ona li sitelen lo kinwen li alasa e kala. tenpo sike weka 4,000 la, ona li pali e ilo pi kiwen<ref>{{tan sona|tan="Байкал. Истории сибирской старины"|jan=jan Станислав Гольдфарб|kipisi=7—9|kulupu toki="Издательские решения"|tenpo=tenpo sike 2019|toki tan=toki Lusi}}</ref>. [[tenpo sike ali]] nanpa 18 la, jan Lusil li kama tawa telo suli sike Paka. jan sona mute li pali e [[sitelen ma]] pi ona li sona e ona<ref name=":0" />.
tenpo sike weka 12,000 la, jan li lon ma lon poka pi telo suli sike Paka. ona li sitelen lon kiwen li alasa e kala. tenpo sike weka 4,000 la, ona li pali e ilo pi kiwen<ref>{{tan sona|tan="Байкал. Истории сибирской старины"|jan=jan Станислав Гольдфарб|kipisi=7—9|kulupu toki="Издательские решения"|tenpo=tenpo sike 2019|toki tan=toki Lusi}}</ref>. [[tenpo sike ali]] nanpa 18 la, jan Lusil li kama tawa telo suli sike Paka. jan sona mute li pali e [[sitelen ma]] pi ona li sona e ona<ref name=":0" />.


== tan sona ==
== tan sona ==

Revision as of 2024-02-28T13:22:11

sitelen pi telo suli Paka

telo suli sike Paka (toki Lusi: Байка́л, toki Pula (ma Lusi): Байгал далай) li telo suli sike lon ma pini pi open suno pi ma Sipil pi ma Lusi. nasin tawa anpa pi sike telo la, ona li nanpa wan. suli la, ona li nanpa luka tu lon ma ali[1]. ona li lon ma Asija. ma Iku en ma Pula li lon poka ona.

telo suli sike Paka

sitelen pi telo suli sike Paka lon sewi

linja pi telo suli sike Pakali li 636 linja Kilometu. linja poka ona li 79 linja Kilometu en lili. suli ona li 31 700 linja Kilometu suli linja Kilometu (linja Kilometu²). nasin tawa anpa meso ona li 744 linja Metu. nasin tawa anpa suli ona li 1642 linja Metu. nasin tawa anpa ona pi sike telo la, ona li nanpa wan[2].

nasin telo 544 anu 1123 li pana e telo tawa sike telo Paka[3]. ona li jo e 22 ma lon telo. ma lon telo suli pi ona li ma telo Akon (toki Lusi: Ольхо́н)[2]. jan li ken moku e telo pi telo suli sike Paka. telo pi telo suli sike Paka li lete li lukin. ona li kama telo kiwen lon tenpo lete.

jan sona mute li pilin e ni: telo suli sike Paka tan tenpo sike weka 25,000,000―75,000,000. taso jan sona ante li pilin e ni: telo suli sike Paka tan tenpo sike weka 110,000―78,000[4].

1100 kasi li lon telo pi telo suli sike Paka. 2595 soweli li lon telo ona. 61 kala li lon telo ona[2].

ma en awen

jaki jan li lon ma lon poka pi telo suli sike Paka
soweli kala pi telo suli sike Paka

ma tomo mute li lon ma poka pi telo suli sike Paka. ma tomo suli: ma tomo Sewelopaka (toki Lusi: Северобайка́льск) en ma tomo Sutana (toki Lusi: Слюдя́нка) en ma tomo Paka (toki Lusi: Байка́льск) en ante.

tenpo pini la, ma tomo en tomo pali en ante li ike tawa telo suli sike Paka[2]. tenpo sike 1996 la, kulupu UNESCO li awen e ona[5]. tenpo sike 1999 la, ma Lusi li awen e ona[2]. taso ike li lon telo ona lon tenpo ni. soweli li kama moli tan ni[6]. jan li alasa e soweli kala e kala pi telo suli sike Paka. ni li ken ala[7].

telo suli sike Paka li pona tawa jan. jan li tawa lon ona tan ni: jan li wile e musi[2].

tenpo pini

tenpo sike weka 12,000 la, jan li lon ma lon poka pi telo suli sike Paka. ona li sitelen lon kiwen li alasa e kala. tenpo sike weka 4,000 la, ona li pali e ilo pi kiwen[8]. tenpo sike ali nanpa 18 la, jan Lusil li kama tawa telo suli sike Paka. jan sona mute li pali e sitelen ma pi ona li sona e ona[2].

tan sona

  1. ni li tan "Large Lakes of the World" lon FactMonster.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 jan Шапоренко С. И. en jan Шимараев М. Н. li toki e ni lon "Байкал" lon "Большая российская энциклопедия: научно-образовательный портал" lon tenpo tenpo suno 31, tenpo mun 3, tenpo sike 2023.
  3. jan Григорий Иванович Галазий li toki e ni lon kipisi nanpa 56 pi "Байкал в вопросах и ответах" lon "Восточно-Сибирское книжное изд-во" lon tenpo tenpo sike 1987.
  4. jan Лопатин Д. В. en jan Томилов Б. В. li toki e ni lon "Возраст Байкала" lon "Вестник СПбГУ. Науки о Земле" lon tenpo tenpo sike 2004.
  5. ni li tan "Lake Baikal" lon whc.unesco.org.
  6. jan Юлия Чичерина li toki e ni lon "Экологическая ситуация на Байкале – как сохранить жемчужину Сибири" lon "РИА Новости" lon tenpo tenpo suno 2, tenpo mun 9, tenpo sike 2022.
  7. jan Наталья Первова li toki e ni lon "Байкал в сетях браконьеров" lon "Русское географическое общество".
  8. jan Станислав Гольдфарб li toki e ni lon kipisi nanpa 7—9 pi "Байкал. Истории сибирской старины" lon "Издательские решения" lon tenpo tenpo sike 2019.