lipu "ma Oselija" la tenpo tu la ante li ni

Jump to navigation Jump to search
67 bytes added en  2023-07-22
l
no edit summary
l (→‎jan kama pi ma Elopa: mi pini e sitelen mi li pana e linluwi sona)
lNo edit summary
linja nanpa 25: linja nanpa 25:
tenpo sike 65,000 pini la, [[jan nanpa wan pi ma Oselija|jan nanpa wan]] li kama tan [[ma Asija]].<ref>Fagan, Brian M.; Durrani, Nadia (2018). People of the Earth: An Introduction to World Prehistory. Taylor & Francis. pp. 250–253. <nowiki>ISBN 978-1-351-75764-5</nowiki>.</ref><ref>Oppenheimer, Stephen (2013). Out of Eden: The Peopling of the World. Little, Brown Book Group. pp. 111–. <nowiki>ISBN 978-1-78033-753-1</nowiki>.</ref> ona li jo e kulupu mute e toki mute.<ref>Encyclopædia Britannica.</ref> ona li pali e ilo alasa mute li alasa e soweli e kala e waso e kasi. palisa alasa en palisa tawa kama li ni. jan nanpa wan ni li pali ala e tomo suli. kin la ona li tawa kepeken kulupu lili.  
tenpo sike 65,000 pini la, [[jan nanpa wan pi ma Oselija|jan nanpa wan]] li kama tan [[ma Asija]].<ref>Fagan, Brian M.; Durrani, Nadia (2018). People of the Earth: An Introduction to World Prehistory. Taylor & Francis. pp. 250–253. <nowiki>ISBN 978-1-351-75764-5</nowiki>.</ref><ref>Oppenheimer, Stephen (2013). Out of Eden: The Peopling of the World. Little, Brown Book Group. pp. 111–. <nowiki>ISBN 978-1-78033-753-1</nowiki>.</ref> ona li jo e kulupu mute e toki mute.<ref>Encyclopædia Britannica.</ref> ona li pali e ilo alasa mute li alasa e soweli e kala e waso e kasi. palisa alasa en palisa tawa kama li ni. jan nanpa wan ni li pali ala e tomo suli. kin la ona li tawa kepeken kulupu lili.  


tenpo sike 2500 pini (nanpa li ken mute)<ref>https://www.tsra.gov.au/the-torres-strait/general-history</ref> la jan li tawa ma telo Towe tan [[ma Intonesija]]. ma telo ni li lon poka e [[ma Kinlan]] li ma linja wan lon tenpo pini la jan li ken tawa lon ona. ona li toki tawa jan nanpa wan ante la toki wan ona li jo e nimi mute sama. ona li pali e ilo telo tawa li tawa mute lon telo.  
tenpo sike 2500 pini (nanpa li ken mute)<ref>https://www.tsra.gov.au/the-torres-strait/general-history</ref> la jan li tawa ma telo Towe tan [[ma Intonesija]]. ma telo ni li lon poka pi [[ma Kinlan]] li ma linja wan lon tenpo pini la jan li ken tawa lon ona. ona li toki tawa jan nanpa wan ante la toki wan ona li jo e nimi mute sama. ona li pali e ilo telo tawa li tawa mute lon telo.  


==== jan kama pi ma Elopa ====
==== jan kama pi ma Elopa ====
tenpo sike 1606 la, jan pi [[ma Netelan]] li lukin tawa ma Oselija. ona li sitelen e ma selo mute, li pana e nimi {{nimi ijo|"ma Niju Olan"|Nieuw-Holland|toki Netelan|ma Olan sin|ipa=}}. taso, ona li lon ala e tomo.<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 233</ref> {{nimi ijo|jan Jemu Ku|James Cook|toki Inli}} pi [[ma Inli]] li sitelen e ma selo mute kin lon tenpo sike 1770. ona li pana e nimi {{nimi ijo|"ma Niju Sato Welu"|New South Wales|toki Inli|ma Kinla sin pi lon ante|ipa=}} tawa ma selo ni. ona li toki e ni: jan ala li lawa e ma ni la ma Inli li jo e ma selo ni.<ref>Goucher, Candice; Walton, Linda (2013). World History: Journeys from Past to Present. Routledge. pp. 427–428. <nowiki>ISBN 978-1-135-08829-3</nowiki>.</ref> tenpo sike 1788 la, ma Inli li weka e jan ike e jan pakala tawa ma Niju Sato Welu.<ref>"[http://australia.gov.au/about-australia/australian-story/european-discovery-and-colonisation European discovery and the colonisation of Australia]". Department of the Environment, Water, Heritage and the Arts, Commonwealth of Australia. 11 January 2008. lukin 7 May 2010.</ref>
tenpo sike nanpa 1606 la, jan pi [[ma Netelan]] li lukin tawa ma Oselija. ona li sitelen e ma selo mute, li pana e nimi {{nimi ijo|"ma Niju Olan"|Nieuw-Holland|toki Netelan|ma Olan sin|ipa=}}. taso, ona li lon ala e tomo.<ref>Davison, Hirst and Macintyre, p. 233</ref> {{nimi ijo|jan Jemu Ku|James Cook|toki Inli}} pi [[ma Inli]] li sitelen e ma selo mute kin lon tenpo sike nanpa 1770. ona li pana e nimi {{nimi ijo|"ma Niju Sato Welu"|New South Wales|toki Inli|ma Kinla sin pi lon ante|ipa=}} tawa ma selo ni. ona li toki e ni: jan ala li lawa e ma ni la ma Inli li jo e ma selo ni.<ref>Goucher, Candice; Walton, Linda (2013). World History: Journeys from Past to Present. Routledge. pp. 427–428. <nowiki>ISBN 978-1-135-08829-3</nowiki>.</ref> tenpo sike nanpa 1788 la, ma Inli li weka e jan ike e jan pakala tawa ma Niju Sato Welu.<ref>"[http://australia.gov.au/about-australia/australian-story/european-discovery-and-colonisation European discovery and the colonisation of Australia]". Department of the Environment, Water, Heritage and the Arts, Commonwealth of Australia. 11 January 2008. lukin 7 May 2010.</ref>


jan pi ma Inli li utala li moli li lawa e jan pi nanpa wan.<ref>Attwood, Bain; Foster, Stephen Glynn (2003) ''Frontier Conflict: The Australian Experience'' National Museum of Australia <nowiki>ISBN 978-1-876944-11-7</nowiki> p. 89</ref> ona li lanpan e jan lili tan mama pi jan nanpa wan.<ref>Attwood, Bain (2005). Telling the truth about Aboriginal history. Crows Nest, New South Wales: Allen & Unwin. <nowiki>ISBN 978-1-74114-577-9</nowiki>.</ref> tenpo ni la, ni li awen, taso ni li pana kin e pilin ike tawa jan nanpa wan pi tenpo ni. ona li pana e nimi "[[kulupu jan lanpan]]" tawa jan nanpa wan tan ijo tenpo ni. <ref>"[https://australian.museum/learn/first-nations/stolen-generation/ The Stolen Generation]" The Australian Museum. 22 June 2020. lukin 3 May 2021.</ref>
jan pi ma Inli li utala li moli li lawa e jan pi nanpa wan.<ref>Attwood, Bain; Foster, Stephen Glynn (2003) ''Frontier Conflict: The Australian Experience'' National Museum of Australia <nowiki>ISBN 978-1-876944-11-7</nowiki> p. 89</ref> ona li lanpan e jan lili tan mama pi jan nanpa wan.<ref>Attwood, Bain (2005). Telling the truth about Aboriginal history. Crows Nest, New South Wales: Allen & Unwin. <nowiki>ISBN 978-1-74114-577-9</nowiki>.</ref> tenpo ni la, ni li awen, taso ni li pana kin e pilin ike tawa jan nanpa wan pi tenpo ni. ona li pana e nimi "[[kulupu jan lanpan]]" tawa jan nanpa wan tan ijo tenpo ni. <ref>"[https://australian.museum/learn/first-nations/stolen-generation/ The Stolen Generation]" The Australian Museum. 22 June 2020. lukin 3 May 2021.</ref>
linja nanpa 35: linja nanpa 35:


==== kiwen mani ====
==== kiwen mani ====
tenpo sike 1823 la jan pi [[ma Witowija]] li lukin e kiwen mani jelo lon ma anpa. ni li suli ala tawa ona lon tenpo ni.<ref>https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/51857157</ref> tenpo sike 1850 tawa tenpo sike 1860 la kiwen mani mute li kama sona.<ref>https://www.visitmelbourne.com/regions/goldfields/see-and-do/art-and-culture/history-and-heritage/gold-rush-history</ref> tenpo ni la jan li sona e ni: [[ma Kaliponja]] la jan li kama jo e mani mute tan kiwen mani. tan ni la jan li kama lon [[ma Witowija]] li wile e pakala e ma li wile kama jo e mani mute. jan pali pi [[ma Sonko]] li tawa ma Witowija. ona mute li pali tawa ni: jan pi ma Juke li wile e mani tan ona.<ref>https://www.nma.gov.au/explore/features/harvest-of-endurance/scroll/chinese-gold-miners</ref> tenpo ni kin la ma tomo Pentiko li jo e toki mute e nasin mute e jan mute tan ma Sonko.
tenpo sike nanpa 1823 la jan pi [[ma Witowija]] li lukin e kiwen mani jelo lon ma anpa. ni li suli ala tawa ona lon tenpo ni.<ref>https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/51857157</ref> tenpo sike nanpa 1850 tawa tenpo sike nanpa 1860 la kiwen mani mute li kama sona.<ref>https://www.visitmelbourne.com/regions/goldfields/see-and-do/art-and-culture/history-and-heritage/gold-rush-history</ref> tenpo ni la jan li sona e ni: [[ma Kaliponja]] la jan li kama jo e mani mute tan kiwen mani. tan ni la jan li kama lon [[ma Witowija]] li wile e pakala e ma li wile kama jo e mani mute. jan pali pi [[ma Sonko]] li tawa ma Witowija. ona mute li pali tawa ni: jan pi ma Juke li wile e mani tan ona.<ref>https://www.nma.gov.au/explore/features/harvest-of-endurance/scroll/chinese-gold-miners</ref> tenpo ni kin la ma tomo Pentiko li jo e toki mute e nasin mute e jan mute tan ma Sonko.


==== kama ma wan ====
==== kama ma wan ====
tenpo sike 1788 tawa sike 1900 la ma ni li ma sin luka wan pi [[ma Juke]]. ona li jo e jan lawa ante e kulupu utala ante e mute ante. tenpo sike 1890 tawa sike 1898 la jan lawa li toki e ni lon kulupu toki: ona li wile e kulupu e ma ale pi ma Oselija. ona li pali e lipu ma lawa sin li pana wile tawa jan. tenpo suno wan pi tenpo sike 1901 la ona li kama e ma wan Oselija. <ref>[https://peo.gov.au/understand-our-parliament/history-of-parliament/federation/the-federation-of-australia/ The Federation of Australia]. Parliamentary Education Office (PEO). lukin 1 November 2022</ref>
tenpo sike nanpa 1788 tawa sike nanpa 1900 la ma ni li ma sin luka wan pi [[ma Juke]]. ona li jo e jan lawa ante e kulupu utala ante e mute ante. tenpo sike nanpa 1890 tawa sike nanpa 1898 la jan lawa li toki e ni lon kulupu toki: ona li wile e kulupu e ma ale pi ma Oselija. ona li pali e lipu ma lawa sin li pana wile tawa jan. tenpo suno wan pi tenpo sike nanpa 1901 la ona li kama e ma wan Oselija. <ref>[https://peo.gov.au/understand-our-parliament/history-of-parliament/federation/the-federation-of-australia/ The Federation of Australia]. Parliamentary Education Office (PEO). lukin 1 November 2022</ref>


== ma ==
== ma ==

lipu pi ilo tawa