lipu "ma Mewika" la tenpo tu la ante li ni

tan lipu Wikipesija
Jump to navigation Jump to search
VisualWikitext
(lawa suli)
l (ilo li ante e nimi pi nasin lipu tan "ijo:" tawa "sitelen:")
 
(39 intermediate revisions by 10 users not shown)
linja nanpa 1: linja nanpa 1:
:''lipu ni li toki lon ma lawa. sina alasa e ma sina la, o lukin e lipu ni: [[ma Amelika]]''
{{wile pali}}
'''ma Mewika''' li ma suli lon [[ma Amelika]]. [[toki Inli]] la jan li nimi e ona '''the United States of America'''. tu ona la [[ma tu pi ma Mewika|ma tu pi mute 50]], en ma tomo lawa wan, en [[ma telo suli pi ma Mewika|ma telo suli luka]], en [[ma pi kulupu Mewika-Intajan|ma 326]] pi [[kulupu Mewika-Intajan]]<!-- using these terms as they are preferred by a majority of American Indians! --> li jo e lawa taso ona. kin ma telo lili mute li lon. ma en kulupu en mani en wawa la ona li suli mute a. [[ma tomo Sisi|ma tomo Sisi]] <!-- Washingtonians tend to call it "D.C.", not "Washington" --> e ma lawa. mute kulupu la [[ma tomo Nu-Joko]] li nanpa wan.
{{poki sona ma|nimi ma=ma Mewika
|nimi mama=United States of America
|ma=
|len ma=[[sitelen:Flag_of_the_United_States.svg|150px]]
|sitelen lawa=[[sitelen:Greater_coat_of_arms_of_the_United_States.svg|100px]]
|kalama musi ma=''The Star-Spangled Banner''<br>(len sitelen pi mun suno)<br>[[sitelen:"The Star-Spangled Banner" - Choral with band accompaniment - United States Army Field Band.oga]]
|ma tomo lawa=[[ma tomo Wasinton]]
|mute jan la ma tomo suli=[[ma tomo Nujo]]
|toki lawa=ala (lon lipu lawa)<br>[[toki Inli]] (lon pali)
|toki ante=[[toki Epanja]]
|nasin lawa=
|ISO 3166=US
|ma suli=[[ma Amelika lete]]
|sitelen ma=[[sitelen:USA_orthographic.svg|200px]]
|jan lawa=[[jan So Patan]]
|mani=[[mani Tala pi ma Mewika]] ($) (USD)
}}
{{kon ante|ma lawa|[[ma suli]]|[[ma Amelika]]}}
{{nimi ijo|'''ma Mewika'''|United States of America|toki Inli}} anu {{nimi ijo|'''ma Juwese'''|USA}} li [[ma lawa]] suli lon [[ma Amelika]]. ona li lon poka pi [[ma Kanata]] pi [[ma Mesiko]] pi [[telo Alansi]] pi [[telo Pasipi]]. ona li jo e [[ma Mewika#ma lili|ma lili mute]] e ma tomo lawa wan e ma lili weka mute e ma lili mute pi [[kulupu nanpa wan pi ma Amelika|kulupu nanpa wan pi ma Mewika]]. [[ma tomo Sisi]] li ma tomo lawa. mute jan la [[ma tomo Nujo]] li nanpa wan.


pini suli la [[kulupu majuna Amelika]] <!-- however, they are *not* preferred by indigenous peoples of the America more broadly --> li kama lon ma Amelika tan [[ma Sipi]]. <!-- Siberia --> pini lili la kulupu [[ma Elopa|Elopa]] li kama. [[ma Juke]] li pali e ma sin lon ma Amelika lon poka pi [[telo Alansi]]. ni li ma Mewika sin. taso ma Juke li lawa ike e ma sin. kulupu Mewika li wile weka tan ma Juke, li utala e ona. [[jan mama pi ma Mewika]] li pali e [[lawa lawa pi ma Mewika|lawa lawa]], e [[lawa pi ken jan lon ma Mewika|lawa pi ken jan]].
ma en kulupu en mani en wawa la ona li suli mute a. tenpo ni la, ona li [[ma wawa]] suli nanpa wan lon ma ali. jan pi ma Mewika ken anu e jan lawa pi ma Mewika. ma Mewika li wawa mute li lawa e ijo mute. kulupu mute en nasin mute li lon ma Mewika. jan mute li kama tawa ma Mewika tan ma ante.<ref>[https://www.britannica.com/place/United-States/Native-Americans#ref78004 People of the United States - Immigration] - ''[[lipu sona Pitanika|Encyclopedia Britannica]]''</ref> taso, jan li pali ante tawa jan pi kulupu ante. ike mute li kama tan ni. jan mute li jo e mani mute. taso jan mute li jo e mani lili.<ref>[https://www.upi.com/Top_News/US/2018/06/22/UN-report-With-40M-in-poverty-US-most-unequal-developed-nation/8671529664548/?spt=su U.N. report: With 40M in poverty, U.S. most unequal developed nation] - ''UPI.com''</ref>


kulupu Mewika li tawa [[telo Pasipi]], li weka e kulupu Mewika-Intajan tan tomo ona, li pali e ma tu sin. jan li ken poki e jan ante. jan mute li pilin ike tawa ni. taso jan mute li pilin pona tawa ni. ma tu li utala. ma pi poki ala li anpa e ma poki. jan li ken ala poki e jan. taso lawa li awen ken poki e jan, li awen ken lawa e pali ona.
==nimi==
toki Inli la, nimi suli pi ma Mewika li {{nimi ijo|"''United States of America''"|wan pi ma mute pi ma Mewika}}. taso toki Inli la, nimi lili pi ma Mewika li sama e {{nimi ijo|[[ma Amelika]]|America}}. ni li tan ni: nimi pi ma lawa Mewika li kama tan [[ma suli]] ona. tenpo mute la, jan li kepeken nimi lili lili tan sitelen open pi nimi suli pi ma Mewika: ''US'' anu ''USA''. nimi "Juwese" lon [[toki pona]] li kama tan nimi lili ni.


kulupu Mewika li pilin ike mute tawa [[ma Esese]]<!-- USSR -->. ona li utala e ona. taso ona li kepeken ala e ilo utala. ona li lawa e ma ante. ma ni li utala ilo. jan Mewika li tawa [[kon mun]], tawa [[mun|mun "mun"]]. kulupu utala pi ma Mewika li suli mute, li wawa mute, li utala e ma ante.
==tenpo pini==
[[sitelen:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|250px|mama pi ma Mewika li sitelen e [[toki pi lawa sin]].]]
tenpo pi pini mute la kulupu nanpa wan pi ma Amelika li kama lon ma Amelika tan [[ma Sipi]]<!--Siberia-->. tenpo pi pini lili la kulupu [[ma Elopa|Elopa]] li kama. ma mute pi ma Elopa li wile lanpan ma lon ma Amelika. [[ma Juke]] li pali e ma sin lon ma Amelika lon poka pi [[telo Alansi]]. ni li ma Mewika sin. taso jan pi kama tawa ma Mewika la ma Juke li lawa ike e ma sin. kulupu Mewika li wile weka tan ma Juke li [[utala pi ante suli pi ma Mewika|utala e ona]]. tenpo sike 1776 la, jan pi ma Mewika li toki e ni: ona li lawa e ma ona. [[mama pi ma Mewika]] li pali e [[lipu lawa suli pi ma Mewika|lipu lawa suli]] e [[lawa pi ken jan lon ma Mewika|lawa pi ken jan]].


jan li lawa e jan lawa pi ma Mewika. ma Mewika li wawa mute, li lawa e ijo mute. kulupu mute en nasin mute li lon ma Mewika. jan mute li kama tawa ma Mewika tan ma ante. taso kulupu li sama ante. ike mute li tan ni. kulupu wawa li moli e jan tan kulupu pi wawa lili, li poki e ona, li ike e sijelo ona.
kulupu Mewika li kama suli li tawa e [[telo Pasipi]] li weka e kulupu Mewika Insijan tan tomo ona. tenpo sike 1861 la, ma Mewika li kama tu. ni li tan ni: jan li ken [[jo jan|poki e jan ante]]. jan mute li pilin ike tawa ni. taso jan mute li pilin pona tawa ni. kulupu tu li utala. ma pi poki ala li anpa e ma poki. jan li ken ala poki e jan. taso lawa li awen ken e poki jan li awen ken e lawa pi pali ona.
 
ma Mewika li utala lon [[utala suli nanpa wan]]. tenpo open pi [[utala suli nanpa tu]] la ma Mewika li utala ala. taso [[ma Nijon]] li pakala e ma tomo utala ona Pearl Harbor. tan ni la, ma Mewika li utala e ma Nijon e [[ma Tosi]] e [[ma Italija]]. ma Mewika en ma ante li anpa e ma Nijon e ma Tosi e ma Italija.  
 
kulupu Mewika li pilin ike mute tawa [[ma Sesesele]]. [[utala lete]] la ona li utala e ona. taso ona li kepeken ala ilo utala. ona li lawa e ma ante. ma ni li utala ilo. ma Mewika li utala lon [[ma Anku]] li lon [[ma Wije]] tan ni. jan pi ma Mewika li tawa [[kon mun]] tawa [[mun mi]]. kulupu utala pi ma Mewika li kama suli mute li kama wawa mute li utala e ma ante. utala lete li pini lon tenpo sike nanpa 1991 tan ni: ma Sesesele li pakala.
 
==nasin lawa==
ma Mewika li jo e [[kulupu pi nasin lawa|kulupu suli tu pi nasin lawa]]. ona li {{nimi ijo|[[kulupu Temoka]]|Democratic Party}} li {{nimi ijo|[[kulupu Wepupikan]]|Republican Party}}. jan lawa pi ma Mewika li [[jan So Paten]]. jan So Paten li jan pi kulupu Democrat. tenpo pini la [[jan Tana Tun]] li jan lawa. jan Tana Tun li jan pi kulupu Republican.  
 
==esun en mani==
[[mani Tala pi ma Mewika]] (nimi pi [[toki Inli]]: ''Dollar''; sitelen: $; nimi pi [[kulupu ISO|ISO]]-4217: USD) li mani suli taso lon ma Mewika. lipu lawa pi sike mani pi tenpo sike 1792 li pali e mani pi ma Mewika. sina kipisi e mani pi ma Mewika la, ona li pali e mani lili pi ma Mewika ([[toki Inli]]: ''Cent''). mani lili 100 pi ma Mewika li lon mani 1 pi ma Mewika . lipu lawa ni li kin pali e nasin pi pali e sike mani pi mani pi ma Mewika. lipu pi mani pi ma Mewika li tan kulupu mani suli pi ma Mewika. tenpo meso la, nimi ona li monsi laso ([[toki Inli]]: ''Greenback'') tan ni: ona li laso mute.
 
[[sitelen:United States one dollar bill, obverse.jpg|thumb|lipu mani wan pi mani Mewika]]
 
==jan==
ma Mewika li jo e jan mute. kulupu nanpa wan pi ma Mewika li lon ma Mewika tan tenpo pini suli. jan pi selo walo li kama sona e ma Amelika la jan pi selo walo en jan pi selo pimeja li kama. jan mute li kama tan [[ma Elopa]]. toki Inli li toki nanpa wan pi ma Mewika. jan mute mute lon ma Mewika li alasa e [[nasin sewi Kolisu]].
 
==ma==
 
=== ma lili ===
ma Mewika li jo e ma lili mute:
*[[ma Ajowa]] (IA)
*[[ma Akanso]] (AR)
*[[ma Alaka]] (AK)
*[[ma Alapama]] (AL)
*[[ma Atajo]] (ID)
*[[ma Awawi]] (HI)
*[[ma Ewisona]] (AZ)
*[[ma Ilino]] (IL)
*[[ma Insijena]] (IN)
*[[ma Juta]] (UT)
*[[ma Kaliponija]] (CA)
*[[ma Kanesika]] (CT)
*[[ma Kense]] (KS)
*[[ma Kentaki]] (KY)
*[[ma Kolowato]] (CO)
*[[ma Lowita]] (FL)
*[[ma Luwisijena]] (LA)
*[[ma Masasusi]] (MA)
*[[ma Men]] (ME)
*[[ma Mewilan]] (MD)
*[[ma Minisota]] (MN)
*[[ma Misikin]] (MI)
*[[ma Misisipi]] (MS)
*[[ma Misuwi]] (MO)
*[[ma Montana]] (MT)
*[[ma Nepaka]] (NE)
*[[ma Niwata]] (NV)
*[[ma Nokewalana]] (NC)
*[[ma Notakota]] (ND)
*[[ma lili Nujo]] (NY)
*[[ma Numesiko]] (NM)
*[[ma Nusesi]] (NJ)
*[[ma Nuwanse]] (NH)
*[[ma Okajoma]] (OK)
*[[ma Otalan]] (RI)
*[[ma Owajo]] (OH)
*[[ma Owekan|ma Okan]] (OR)
*[[ma Pensiwenja]] (PA)
*[[ma Sakewalana]] (SC)
*[[ma Satakota]] (SD)
*[[ma Sosa]] (GA)
*[[ma Telawe]] (DE)
*[[ma Tenesi]] (TN)
*[[ma Tesa]] (TX)
*[[ma Wajomin]] (WY)
*[[ma Wasinton]] (WA)
*[[ma Wemon]] (VT)
*[[ma Wesinja]] (VA)
*[[ma Wewesinja]] (WV)
*[[ma Wikansen]] (WI)
 
=== ma ante ===
 
*[[ma tomo Wasinton|ma Sisi (ma tomo Wasinton)]] (DC)
*[[ma Kawan]] (GU)
*[[ma Petoliko]] (PR)
 
==tan sona==
<references/>
 
[[kulupu:ma Mewika|*]]
[[kulupu:lipu ni li lon lipu Panton kin la o lukin]]
{{ma Mewika}}

Latest revision as of 2023-01-26T06:10:17

Edit-clear.svg lipu ni li wile e pali. sina ken pona e ona.
ma Mewika

United States of America

Flag of the United States.svg

len ma

 Greater coat of arms of the United States.svg

sitelen lawa

kalama musi ma

The Star-Spangled Banner
(len sitelen pi mun suno)

USA orthographic.svg
ma tomo lawa ma tomo Wasinton
mute jan la
ma tomo suli 		ma tomo Nujo
ma suli ma Amelika lete
toki lawa ala (lon lipu lawa)
toki Inli (lon pali)
toki ante toki Epanja
jan lawa jan So Patan
mani mani Tala pi ma Mewika ($) (USD)
ISO 3166 US
lipu ni li toki lon ma lawa. sina wile sona lon ma suli la, o lukin e lipu ni: ma Amelika.

ma Mewika (toki Inli: United States of America) anu ma Juwese (USA) li ma lawa suli lon ma Amelika. ona li lon poka pi ma Kanata pi ma Mesiko pi telo Alansi pi telo Pasipi. ona li jo e ma lili mute e ma tomo lawa wan e ma lili weka mute e ma lili mute pi kulupu nanpa wan pi ma Mewika. ma tomo Sisi li ma tomo lawa. mute jan la ma tomo Nujo li nanpa wan.

ma en kulupu en mani en wawa la ona li suli mute a. tenpo ni la, ona li ma wawa suli nanpa wan lon ma ali. jan pi ma Mewika ken anu e jan lawa pi ma Mewika. ma Mewika li wawa mute li lawa e ijo mute. kulupu mute en nasin mute li lon ma Mewika. jan mute li kama tawa ma Mewika tan ma ante.[1] taso, jan li pali ante tawa jan pi kulupu ante. ike mute li kama tan ni. jan mute li jo e mani mute. taso jan mute li jo e mani lili.[2]

nimi[o ante | o ante e toki ilo]

toki Inli la, nimi suli pi ma Mewika li "United States of America" (wan pi ma mute pi ma Mewika). taso toki Inli la, nimi lili pi ma Mewika li sama e ma Amelika (America). ni li tan ni: nimi pi ma lawa Mewika li kama tan ma suli ona. tenpo mute la, jan li kepeken nimi lili lili tan sitelen open pi nimi suli pi ma Mewika: US anu USA. nimi "Juwese" lon toki pona li kama tan nimi lili ni.

tenpo pini[o ante | o ante e toki ilo]

mama pi ma Mewika li sitelen e toki pi lawa sin.

tenpo pi pini mute la kulupu nanpa wan pi ma Amelika li kama lon ma Amelika tan ma Sipi. tenpo pi pini lili la kulupu Elopa li kama. ma mute pi ma Elopa li wile lanpan ma lon ma Amelika. ma Juke li pali e ma sin lon ma Amelika lon poka pi telo Alansi. ni li ma Mewika sin. taso jan pi kama tawa ma Mewika la ma Juke li lawa ike e ma sin. kulupu Mewika li wile weka tan ma Juke li utala e ona. tenpo sike 1776 la, jan pi ma Mewika li toki e ni: ona li lawa e ma ona. mama pi ma Mewika li pali e lipu lawa suli e lawa pi ken jan.

kulupu Mewika li kama suli li tawa e telo Pasipi li weka e kulupu Mewika Insijan tan tomo ona. tenpo sike 1861 la, ma Mewika li kama tu. ni li tan ni: jan li ken poki e jan ante. jan mute li pilin ike tawa ni. taso jan mute li pilin pona tawa ni. kulupu tu li utala. ma pi poki ala li anpa e ma poki. jan li ken ala poki e jan. taso lawa li awen ken e poki jan li awen ken e lawa pi pali ona.

ma Mewika li utala lon utala suli nanpa wan. tenpo open pi utala suli nanpa tu la ma Mewika li utala ala. taso ma Nijon li pakala e ma tomo utala ona Pearl Harbor. tan ni la, ma Mewika li utala e ma Nijon e ma Tosi e ma Italija. ma Mewika en ma ante li anpa e ma Nijon e ma Tosi e ma Italija.

kulupu Mewika li pilin ike mute tawa ma Sesesele. utala lete la ona li utala e ona. taso ona li kepeken ala ilo utala. ona li lawa e ma ante. ma ni li utala ilo. ma Mewika li utala lon ma Anku li lon ma Wije tan ni. jan pi ma Mewika li tawa kon mun tawa mun mi. kulupu utala pi ma Mewika li kama suli mute li kama wawa mute li utala e ma ante. utala lete li pini lon tenpo sike nanpa 1991 tan ni: ma Sesesele li pakala.

nasin lawa[o ante | o ante e toki ilo]

ma Mewika li jo e kulupu suli tu pi nasin lawa. ona li kulupu Temoka (Democratic Party) li kulupu Wepupikan (Republican Party). jan lawa pi ma Mewika li jan So Paten. jan So Paten li jan pi kulupu Democrat. tenpo pini la jan Tana Tun li jan lawa. jan Tana Tun li jan pi kulupu Republican.

esun en mani[o ante | o ante e toki ilo]

mani Tala pi ma Mewika (nimi pi toki Inli: Dollar; sitelen: $; nimi pi ISO-4217: USD) li mani suli taso lon ma Mewika. lipu lawa pi sike mani pi tenpo sike 1792 li pali e mani pi ma Mewika. sina kipisi e mani pi ma Mewika la, ona li pali e mani lili pi ma Mewika (toki Inli: Cent). mani lili 100 pi ma Mewika li lon mani 1 pi ma Mewika . lipu lawa ni li kin pali e nasin pi pali e sike mani pi mani pi ma Mewika. lipu pi mani pi ma Mewika li tan kulupu mani suli pi ma Mewika. tenpo meso la, nimi ona li monsi laso (toki Inli: Greenback) tan ni: ona li laso mute.

lipu mani wan pi mani Mewika

jan[o ante | o ante e toki ilo]

ma Mewika li jo e jan mute. kulupu nanpa wan pi ma Mewika li lon ma Mewika tan tenpo pini suli. jan pi selo walo li kama sona e ma Amelika la jan pi selo walo en jan pi selo pimeja li kama. jan mute li kama tan ma Elopa. toki Inli li toki nanpa wan pi ma Mewika. jan mute mute lon ma Mewika li alasa e nasin sewi Kolisu.

ma[o ante | o ante e toki ilo]

ma lili[o ante | o ante e toki ilo]

ma Mewika li jo e ma lili mute:

ma ante[o ante | o ante e toki ilo]

tan sona[o ante | o ante e toki ilo]

  1. ↑ People of the United States - Immigration - Encyclopedia Britannica
  2. ↑ U.N. report: With 40M in poverty, U.S. most unequal developed nation - UPI.com
ma lili pi ma Mewika

ma Ajowa · ma Akanso · ma Alaka · ma Alapama · ma Awawi · ma Ewisona · ma Etajo · ma Ilino · ma Insijena · ma Juta · ma Kaliponija · ma Kanesika · ma Kansa · ma Kentaki · ma Kolowato · ma Lowita · ma Luwisijena · ma Masasusi · ma Men · ma Mewilan · ma Minisota · ma Misikin · ma Misisipi · ma Montana · ma Nepaka · ma Niwata · ma Nokawelana · ma Notakota · ma Nujo · ma Numesiko · ma Nusesi · ma Nuwanse · ma Okajoma · ma Otawan · ma Owajo · ma Okan · ma Pensiwenja · ma Sakawelana · ma Satakota · ma Sosa · ma Telawe · ma Tenesi · ma Tesa · ma Wajomin · ma Wasinton · ma Wemon · ma Wesinja · ma Wewesinja · ma Wikansen

tan https://wikipesija.org/index.php?title=ma_Mewika&oldid=29495